- Rusya gazı maliyet açısından rakipsiz. ABD ise Avrupa pazarı için yeni alternatif arayışı içinde. Gündemde 4 sınır var.
- Birincisi Türk güç sınırı. Türkiye lojistiğini üstlenmek istiyor. İngiltere ve İsrail desteklerken, Fransa dışındaki AB ülkeleri sıcak bakıyor. Rusya ve İran ise karşı çıkıyor.
- İkincisi Arap güç sınırı. İşin başında Katar ve Kuveyt var. Güzergahın en kritik ülkesi Irak. İran şiddetle karşı çıkıyor. Türkiye sınırın kendi topraklarından geçmesini istiyor. ABD, çizginin PKK ile yürütülmesini istiyor.
- Üçüncü hatta İran, ABD ile dirsek teması kurmak istiyor. Lakin İsrail şiddetle muhalefet ediyor. Tercih mecburiyeti olursa İran yerine Türkiye’yi seçeceği tabir ediliyor. Rusya’nın ise tek tercihi Türkiye.
- Son sınır ise Doğu Akdeniz’de. Şu ana kadar meyvesini İsrail yedi. ABD, Türkiye’yi dışlayarak Yunanistan’ı merkez yapmak istiyor.
Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte tüm dünya unutulmaya yüz tutmuş krizlerle tekrar karşı karşıya kaldı. Batı’da Amerika, Doğu’da Rusya ve Çin’in başını çektiği blokların karşılıklı soğuk savaşı devam ederken, çabanın en çok döndüğü alanlardan biri petrol.
Son periyotta Doğu Akdeniz bu yüzden sık sık gündeme geldi. Türkiye, Mısır-İsrail-Yunanistan iştirakine karşı çıkarken, gerilerine ABD takviyesi alan bu ülkeler Ankara’yı saf dışı bırakmak istedi. Fakat Mavi Vatan siyasetini güçlendiren ve masada olduğu kadar alanda da kararlı adımlar atan Türkiye, oyundan çıkmayacağını; oyun kurucular ortasında yer alacağını gösterdi.
Ukrayna’daki savaşla birlikte milletlerarası arenada daha çok kelam sahibi olan ve tahlil yolunda kayda bedel adımlar atan Türkiye, Moskova-Kiev ortasındaki görüşmeleri sağlamayı başardı. Tüm dünya, Ankara’nın barışın sağlanması için gösterdiği gayretleri takdir ederken önümüzdeki süreçte yeniden Türkiye’nin kilit rol oynamaya devam edeceği öngörülüyor.
Öte yandan Türkiye, bölgesindeki ülkelerle yeni periyotların kapılarını aralıyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, birçok ülkenin başkanlarıyla ikili görüşmeler gerçekleştirdi. Bu kapsamda ayrıyeten Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu geçtiğimiz gün İsrail’e; Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati ise Mısır’a gitmişti.
Türkiye’nin attığı adımlar bölgesel mevzuların tahliline ait hayli kıymetli. O hususlardan biri de doğal gaz sınırları.
Yeni Şafak Muharriri Süleyman Seyfi Öğün, “Türk, Fars, Arap ve İsrâil güç hatları” başlıklı yazısında ayrıntılı bir tahlil kaleme aldı.
1973 PETROL KRİZİ VE ALMANYA İLE ABD’NİN YAKINLAŞMASI
1970’lerde başlayan ABD-Almanya yakınlaşmasına işaret eden Öğün, 1973’teki petrol krizine ait şu değerlendirmeleri yaptı:
“1990’ların çabucak başında Sovyetler Birliği çözülürken, aklı başında ve öngörüleri kuvvetli bir Amerikalı, Batı’daki zafer şenliklerine bakıp mes’ud olamazdı. 1970’lerde Alman Şansölyesi Willy Brandt, Soğuk Savaş’ın esaslarına muarrız olarak, Sovyetler Birliği ile Almanya’yı yakınlaştıran bir doktrini yavaş yavaş hayâta geçirmişti. 1973’deki sun’i petrol krizinde sarsıntı yaşayan Almanya, büsbütün ABD ve İngiltere’nin denetiminde olan Arap petrolü ve daha sonraları ehemmiyeti artacak olan doğal gaz sorununda, kaynaklarını çeşitlendirmenin yollarını arıyor; bu sûretle de Angloamerikan baskısını hafifletmek istiyordu. Sovyetler Birliği tasfiye olup, Rusya, Batı ile ortasındaki ideolojik savaşı sonlandırıp Batı kıymetlerini benimsediğini ilân ettikten sonra Rusya ile, merkezde Almanya olmak üzere AB’nin ortasındaki enerjiyi de içine alacak biçimde her nev’i ekonomik münasebetin kurulması istikâmetinde rastgele bir mâni kalmamıştı. On senelerce bir tüketim baskısına mâruz kalan Sovyet halkları Avrupa’nın mâmullerine saldıracak, AB’nin pazarı genişleyecekti. O denli de oldu. Lâkin, için için öteki bir bağımlılık daha gelişiyor, Avrupa da süratle Rus petrolü ve ondan daha önemli olarak Rus doğal gazına bağımlı hâle geliyordu. Angloamerikan çekirdeğini şiddetle rahatsız eden de buydu. Kara Avrupası temelinde kurulan AB kendisini artık eskisi kadar Angloamerikan bloka yakın hissetmiyor, ondan bağımsız davranabiliyordu. Türk Akımı, Kuzey Avrupa Petrol Sınırı 1 ve 2, bu bağların billurlaşmasını söz eder.
“RUS GÜCÜ RAKİPSİZ”
NATO’nun, 1990’larda Rusya’ya verdiği garantilerin hilâfına Doğu Avrupa’da yayılması bu gidişâtı durdurmaya ve nihâyete erdirmeye mâtuftu. Ukrayna-Rusya savaşı, tansiyonun tepe noktasını oluşturdu. Ambargolar bu bağları kesen makasları düşündürüyor. Bu başarılı olur mu, şimdilik bilemiyoruz. Rusya’nın ‘Ruble’yi ödeme aracı hâle getirmesi, Avrupalı şirketlerin çeşitli by pass sistemleri kurarak Rusya’dan güç ithalâtını devâm ettirdiği yolunda haberler geliyor. Rusya’nın güç ihracâtında şaşırtan gelir artışları sağladığı ortada. Mâliyet açısından, şimdilik Rus gücüne rakip olacak diğer bir kaynak mevcut değil.“
ABD’NİN AVRUPA AMACI VE 4 ALTERNATİF ÇİZGİ
Angloamerikan blokunun Avrupa için güç arayışı içine girdiğini kaydeden Öğün, ABD’nin Avrupa’ya kaya gazı satmak istediğini belirtti. Alternatif kaynaklara dikkati çeken Süleyman Seyfi Öğün, gündemde olan dört çizgisi şöyle anlattı:
TÜRK GÜÇ SINIRI: TÜRKİYE İSTİYOR, İNGİLTERE DESTEKLİYOR; İRAN VE RUSYA KARŞI ÇIKIYOR
“(…) Birinci hat Türk güç çizgisi. Âzerbaycan, muhtemelen Türkmenistan’ı da içine alacak olan Hazar mahreçli bir sınır bu. Kazakistan buna dâhil edilebilir mi? Bu da sınırın potansiyeline işâret ediyor. Türkiye’nin de desteklediği ve lojistiğini üslenmek istediği bu sınırı en başta iki devlet istemeyecektir: Rusya ve İran. Bu sınırı, destekleyen ise en başta İngiltere. Kendi şirketlerinin patronajına sokarak Kıt’a Avrupası üzerinde hâkim olmak istiyor. İsrâil de bunu destekliyor. AB, Almanya başta olmak üzere bu hatta sıcak bakıyor. İstisnâsı ise Fransa. (O, diğer bir hatta oynuyor). ABD ise bu çizgi ile, en azından şimdilik İngiltere kadar alâkalı değil. (Onun alâkadar olduğu diğer sınırlar var). Hâsılı, Kafkasya’da yaşanacak her türlü siyâsal istikrarsızlık ve askerî tırmanmaları, bu ekonomik hâdisenin dışında değerlendirmemek gerekiyor.
ARAP GÜÇ ÇİZGİSİ: EN KRİTİK ÜLKE IRAK, İRAN ŞİDDETLE KARŞI ÇIKIYOR
İkinci çizgi ise Arap güç sınırı. İçine Körfez kaynaklarını alıyor. ABD’ye küskün olan Suudlar ve BAE henüz buna dâhil olduklarını kesin olarak ortaya koymadılar. İşin başında Katar ve Kuveyt var. Güzergâhı şimdilik bilinmeyen. Irak’ın kendi kaynaklarını buna katarak buna eklemlenmesi öngörülüyor. Irak güzergâhın en kritik kısmı. İngiltere burada da var. Kuzey Irak Kürt İdâresi’nin hâkim olduğu coğrafya, sınırın en nâzik kısmı. İran buna da şiddetle karşı çıkıyor. Çizginin selâmeti, merkezî Irak hükûmeti ile Kuzey Irak yönetimi ortasındaki düğümün çözülmesini gerektiriyor. Türkiye burada da var. Pençe Harekâtlarının bir yüzü de burada Türkiye’nin denetimi sağlamasını içeriyor. Türkiye, Kuzey Irak Kürt yönetimiyle dayanışarak akımın kendi coğrafyasından devâm etmesini istiyor. Barzânî ile sıkı alakaları olan İsrâil bu çizgi konusunda rahatsız değil. Hatta destekledikleri bile söylenebilir. ABD’nin istediği ise Barzânî’nin etkinsizleştirilmesi ve akışın PKK ile yürütülmesi ve Sûriye’de kurulmak istenen SDG/PYD devleti ile eklemlenmesi. Bu, Türkiye’nin devre dışı bırakılmasını gerektiriyor.
KRİSTAL KÜRE DEVLETLERİ VE AMERİKA’NIN PLANLARI
Sorun, Körfez odakta olmak üzere Arap petrolünün hangi yolla Avrupa’ya ulaştıracağı ile alâkalı görünüyor. Burada ABD ile ortağı Britanya ortasında bir mutabakat olduğu kanaâtinde olmadığımı vurgulamalıyım. Özellikle ABD’nin Afganistan’ı terk ettiği günlerde yaşananların, Trump ve Kristâl Küre devletlerinin elbirliği ile batırmak istediği, Türkiye’nin son anda müdâhil olmasıyla rahat nefes alan Katar’ın yıldızının bir anda parlaması dikkât cazipti. Dikkât cazibeli olan öteki bir konu da, BAE ve Suudî Arabistan’ın, Afganistan olayının çabucak akabinde Irak’a yaptıkları ağır ziyâretlerdi. Burada, önemli bir yükte, Basra ve Körfez’de tarihî yükü olan İngiliz aklının devrede olduğunu düşünüyorum. Buna nazaran çizgi, Körfez, Basra, Kerkük üzerinden Türkiye’yi dâhil etmeliydi.
ABD ise tam bilakis, yakın târihteki performansı dikkâte alınacak olursa, bu sınırı, Kuzey Irak ve Sûriye’deki PKK hâkimiyet alanındaki koridor üzerinden geçirmek istediğini ortaya koyuyor. Barzânî’yi bağımsızlık için cesâretlendirmeleri bu oyunun bir kesimiydi. Olmadı. Doğu’da direkt İran, aşağıda ise tekrar İran dayanaklı Irak merkezî yönetiminin ve nihâyet batıda PKK üzerinden ABD baskısına muhatap olan Barzânî yönetimi, Türkiye’ye sarıldı ve İngiliz plânlarına yaklaştı.
İRAN, ABD İLE DİRSEK TEMASI KURARAK DENETİMİ ELE ALMAK İSTİYOR
İran ise bu sınırın, Körfez petrolünü dışlayarak kendisinde olmasını istiyor. İran, Kerkük, Musul sınırı üzerinde, yer yer Haşdi Şabi’yi PKK ile destek ederek -örtük ve dolaylı olarak ABD ile- dirsek temâsı üzerinden denetimi ele almak istiyor. Buna nazaran Körfez petrolü ve taşıyıcı ve aktarıcı bir güç olarak Türkiye’nin devre dışı kalması için ağır bir uğraş içinde olduklarını değerlendiriyorum. İran zihnindeki fotoğrafın, Erbil-Kerkük, Musul, Lazkiye çizgisi üzerinden, kendi kaynaklarıyla birleştirerek bir hâkimiyet sağlamakla alâkalı olduğunu düşünüyorum. Avantajı, Rusya’nın Ukrayna savaşı sebebiyle birtakım boşluklar bırakması. Bunu doldurmak ve etkisini arttırmak istiyor. Zaafı ise Irak merkezî yönetiminin dalgalı durumu. Son seçimlerde İran yanlısı Şii blokun güç kaybetmesi. Türkiye’nin son haftalarda başlattığı Pençe-Kilit harekâtı da İran’ı baskılamış durumda.
İSRAİL MUHALEFET EDİYOR: İRAN-TÜRKİYE TERCİHİNDE KALIRSA TÜRKİYE’Yİ TERCİH EDER
İsrâil ise bu fotoğrafta ABD-İran paralelinde geliştirilmek istenen sürece ağır bir muhalefet yapıyor. İran’ın Kuzey Irak ve hâl-i hazırda Sûriye rejimi üzerindeki etkisinden son derecede rahatsız. İsrâil, yer yer PKK ile temasta olsa bile, en derin bağları Erbil ile kurmuştur. Bu denklemde, kesin kertede tercihinin de bu yolda olacağını düşünüyorum. Yakın vakitlerde Türkiye-İsrâil bağlarının ortaya koyduğu seyir de bu bağlamda değerlendirilmelidir. İsrâil, “Türkiye mi, İran mı” tercihinde kalırsa, Türkiye’den yana bir hal geliştireceğinden kuşku etmiyorum. İsrâil’in, ABD’nin ve Avrupa’nın İran üzerindeki baskıları hafifletmeyi ve onunla muahedeyi içeren yaklaşımlarına karşı öfkeli olması da durumu berraklaştırıyor.
“RUSYA’NIN TEK TERCİHİ TÜRKİYE OLACAKTIR”
Rusya’ya gelince, Sûriye’yi birinci derecede odağa alacak durumda değil. İsrâil ile bağlantılarının son vakitlerde gerilmesini dikkâte alacak olursak, ardında bıraktığı boşlukların İran tarafından doldurulmasına sıcak bakacağını ve İsrâil ile daha fazla gerilmeyi göze alacağını zannetmiyorum. Öbür taraftan Sûriye’de PKK üzerinden artabilecek ABD yükünün dağıtılmasında tek tercihinin Türkiye olacağı ortadadır. Cumhûrbaşkanı Erdoğan’ın Sûriye operasyonunu ilân etmesine ses çıkarmamaları, Lavrov’un son açıklamaları çerçevesinde onay verdiklerini görüyoruz.
DOĞU AKDENİZ: MEYVESİNİ İSRAİL YEDİ, ABD YUNANİSTAN’I MERKEZ YAPMAK İSTİYOR
Son hat ise Doğu Akdeniz, meyvasını şu ana kadar İsrâil’in yediği Doğu Akdeniz güç kaynaklarıyla alâkalı. ABD, tekrar Türkiye’yi dışlayarak bu sınır üzerinde Yunanistan’ı merkez yapmak istiyor. İsrâil, Mısır ve Yunanistan ve Güney Kıbrıs ortasındaki çok boyutlu ittifak da bunun öteki bir yüzü. Burada Türkiye açısından tablo ağır. Türk, Arap sınırı konusunda, Fars sınırını zayıflatmak ve devre dışı bırakmak üzere İsrâil’in Türkiye ile mutabakata yakın olmasını Doğu Akdeniz kaynakları gündeme geldiğinde tekrarlamanın kolay olmadığını düşünüyorum.“
ANGLOAMERİKAN BLOKUNUN AMACI: AB’Yİ YOKUŞA SÜRÜP KENDİSİNE BAĞIMLI HALE GETİRMEK
Süleyman Seyfi Öğün, Rus güç inhisarının geriletilmesi uğraşlarına de dikkati çekerek değerlendirmelerini şöyle sonlandırdı:
“Bu değerlendirmeler daha üst bir başlıkta, Rus güç monopolünün gerile(til)mesi uğraşlarının başarısına bağlı. Ekonomik olarak, gerek kalite, gerek mâliyet açısından Rus sınırının rakibi olamayacağı ortadır. Angloamerikan blok, başta Almanya olmak üzere AB’yi yokuşa sürüp güçten düşürmek ve kendisine bağımlı hâle getirmek istiyor. Şimdilik kendilerine yakın hükûmetlerle bu işi götürüyorlar. Kesin analizde başarılı olabilirler mi? 1973 Petrol Krizi’nde bunu başardılar. Lakin bu kezde olur mu? Çok tereddüdüm var…”