Atinalı mimar Daedalus, işlediği bir hata nedeniyle sürgün edildiği Girit’te Kral Minos tarafından, insan yiyerek beslenen yarı boğa yarı insan biçimindeki, Minotaurus isimli oğlunu hapsetmek için bir labirent inşasıyla görevlendirilir. Daedalus’un yaptığı labirent o denli karmaşıktır ki, kendisi bile çıkış yolunu bulamaz. Daedalus, üstü açık olan labirentin üzerinden uçan kuşların dökülen tüylerini toplar, sonra bu tüyleri balmumuyla yapıştırarak kanatlar yapar. İkarus’la birlikte bu kanatları kollarına bağlarlar ve uçmak için hazırlanırlar.
Daedalus, İkarus’a, çok ‘alçaktan’ uçmamasını zira o denli yaparsa denizin neminin kanatları ağırlaştıracağını ve münasebetiyle uçmayı engelleyeceğini, çok ‘yüksekten’ de uçmamasını zira o vakit da güneş ışınlarının tüyleri tutan balmumunu eriteceğini anlatır. Birlikte uçarak labirentten çıkarlar ve yükselmeye başlarlar. Girit halkı şaşkınlık ve sevinçle onları izler. İkarus, uçmanın verdiği keyifle babasının kelamlarını unutur ve yükselmeye devam eder. Yükseldikçe, her şeye zirveden bakmaya ve kendisini üstün görmeye başlar, güneşe yaklaştıkça, balmumunun eridiğini, kanatların kopmaya başladığını fark edemez. Sonunda kanatlar kopar ve İkarus Ege Denizi’ne düşerek boğulur.
İfrat; rastgele bir bahiste çok ileri gitme, ölçüyü aşma, çok davranma mânâsına gelir. Tefrit ise rastgele bir bahiste geri kalma, kâfi ölçüde olmama manasını taşır. ‘Dengeyi’ bulmak yahut ekonomiyi istikrar noktasında tutmak epey değerlidir. Bültenimiz bugün İkarus ile açmamızın ardında, Cuma günü İstanbul Sanayi Odası’nda yaşanan gelişmeler ve elbette dün açıklanan makroekonomik bilgilerin büyük bir hissesi var.
Hatırlanacağı üzere, TCMB Lideri Kavcıoğlu, şirketleri stokçuluk yapmak ve döviz almakla itham etmesi akabinde yaşananlar hala daha gündemin birinci sıralarında yer almaya devam ediyor. Sanayi yatırımlarını özendirmek için izlenen düşük faiz siyasetine karşın endüstricilerden gelen krediye erişim zahmetleri tenkitlerine Kavcıoğlu sert bir üslupla karşılık vermiş, düşük siyaset faizine karşın kredilerde maliyetlerin %40 aştığı tenkitleri üzerine sanayicileri ucuz kredi kullanıp bunlarla yüksek hammadde stoku taşımak ve ucuz kredi çekerek döviz alımına gitmekle suçlamıştı. Kavcıoğlu, bugün de Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinde (TOBB) kesim meclisleri ve üyeleri ile Ankara’da 14:00’de bir ortaya geleceğini hatırlatalım.
Büyüme zarureti ağrıları olan bir hastaya benzetilirse, kredi vermek suretiyle büyümeyi daha da tetiklemek asıl meselelere odaklanmamaya, ağrıları artarak devam eden hastaya daima bir doz daha fazla morfin vermeye lakin tedavi etmemeye benzemektedir. Bu hasta bir gün morfine karşı bağışıklık kazanacak ve ağırlara artık morfin bile tesir etmeyecektir. Hasebiyle acı son morfinden gelecektir. Düşük faizle kredi vermek suretiyle zoraki yahut görece büyümek (başka bir sözle piyasaları şişirmek ve ekonomik balonlar sebebiyet vermek), sonu ekonomik krizlerle biten bir morfin tedavisidir. Bir örnekle desteklemek gerekirse, paranın fiyatının (faiz) yanlışsız olmaması ve patlayan enflasyona karşı ‘koruma’ arayan Türk insanın taşıt kredilerine olan talebi sene başına nazaran %108 artış gösterdi!
Dün açıklanan İstanbul Ticaret Odası (İTO) enflasyon dataları ve beraberinde büyümenin öncü göstergesi olan PMI (satın alma müdürleri endeksi) pek de optimist bir tabloya işaret etmedi. İmalat Sanayi PMI endeksi, Temmuz ayında üst üste beşinci ayda da büyüme ile daralmanın ayrıştığı eşik paha olan 50’nin altında kalarak 46,9 pahasını aldı. İmalat kesimindeki yavaşlamanın ivmelenerek sürdüğünü görüyoruz. Temmuz verisi, Covid-19’dan bu yana gerçekleşen en besbelli düşüş olarak da kayıtlara geçmiş oldu. Öte yandan, İstanbul Ticaret Odası (İTO) Temmuz ayına ait perakende ve toptan eşya satış fiyatlarını açıkladı. Buna nazaran perakende fiyatlar %4,1 , toptan fiyatlar ise %3,1 artış kaydetti. Bu gerçekleşmelerle yıllık enflasyon sırasıyla %99,1 ve %88 olarak sonuçlandı. Bilhassa manşet perakende enflasyonunun 1998 yılından bu yana (son 24 yılın) en yüksek düzeyine çıktığının altını çizmek gerekiyor.
Enflasyon mütemadiyen yükselirken, imalat üretiminin ise 5 aydır peş peşe daralma bölgesinde yer almasının kitabî karşılığı ise ‘slumpflasyon’ olarak iktisat literatüründe yer alıyor! TÜİK’in resmî enflasyon sayılarını Çarşamba günü açıklayacağını not edelim. Son periyotlarda İTO bilgileri ile TÜİK bilgileri ortasında korelasyonun azalırken, İTO’nun TÜİK’in çok üzerinde sonuçlar vermeye başladığını da altını çizmek gerekiyor.
Ayın son iş günü, piyasaların gündemine düşen bir habere, kısa vadeli de olsa heyecan yaratmıştı. Rusya Devlet Güç Şirketi Rosatom, Akkuyu Santrali’nin harcamaları için Türkiye’ye modüller halinde yüklü ölçüde para gönderdiği tarafında haber, USDTRY kurunu kısa bir müddetliğine de olsa 17,75 düzeyine kadar itmesi akabinde yine son devirlerde yatay bir seyir izlediği ruhsal 18 düzeyinin çabucak altına süratle geri döndüğünü gördük. Mersin Akkuyu’da toplam 20 milyar dolar yatırımla kurulacak santral toplam 4,800 MW elektrik üreten dört reaktörden oluşacak. Santral, tüm reaktörleri faaliyete geçtiğinde Türkiye’nin güç üretiminin yaklaşık %10’unu sağlayacak.
Buna bağlı olarak, Türkiye’nin yabancı indinde risklerini yansıtan CDS risk primi dün 800 baz puanın altına geriledi. Bu gerçekleşmenin gerisinde, Cuma günü gündeme düşen Rusya’dan nükleer santral kapsamında gelecek paranın (teminat kapsamında) kısa vadeli Türkiye eurobondlarına gideceği beklentisinin yattığını düşünüyoruz. Şimdi resmî ve somut bir bilgi olmasa da, eurobond ve pay senedi piyasalarında yaşanan iyimserliğin bir nedeninin de bu beklenti olduğunu düşünüyoruz. Dün BIST100 ana endeksi ve bankacılık endeksi günü %2,5 artıda tamamlarken, 10 yıllık Türkiye USD cinsi eurobondun getirisi %10,5 düzeyine geriledi (geçen ay ortası %12 düzeyine dayanmıştı.)
Dönelim biraz da global piyasalara. FED’in enflasyonla uğraştaki kararlılığını ortaya koyması akabinde global mali piyasalarda baş gösteren optimistlik, ABD borsasının Temmuz ayını son iki yıldaki en büyük aylık çıkarlarla tamamlamasına neden oldu. Cuma günü, FED’in favori enflasyon göstergesi olan PCE’nin (gelir ve harcama rakamları) beklentileri aşması sonrası resesyon tasaları hafiflerken, Avrupa’da ikinci çeyrekte GSYH büyümesi, bir evvelki çeyreğe nazaran %0,7 artış kaydederken (yıllık büyüme oranı varsayımların üzerinde %4 oldu), AB ekonomilerinin daraldığı tarafında tasaları da hafifletti. Lâkin, dün dünya genelinde açıklanan bilgiler ise yavaşlamanın devam ettiğine işaret edince başlar yine karıştı. Global piyasalar yoyo misali savrulmaya devam ederken, güç fiyatları muhtemel talep düşüşü beklentisi ile dün sert bir halde geriledi. Brent cinsi petrolün varil fiyatı 100 dolar düzeyinin altına sarktı.
Hafta sonunda jeopolitik risklerde önemli bir artış yaşandığını gördük. Çin, ABD Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi’nin Tayvan’ı ziyaret etmesi halinde Çin ordusunun buna kayıtsız kalmayacağını belirtti. Çin’in bu son uyarısı, Dışişleri Bakanlığı’nın rutin bilgilendirme toplantısı sırasında yapıldı. Bakanlık Sözcüsü Lijian, Pelosi’nin “ABD hükümetinin 3 numaralı yetkilisi” olmasından ötürü mümkün Tayvan ziyaretinin “muazzam siyasi sonuçlarının” olabileceğini söz etti. Çin, Tayvan’ı kendi toprağı olarak kabul ediyor. Pelosi’nin Asya’da dört ülkeyi ziyaret edeceği cinsindeki birinci durağı Singapur olacak. Bir öteki gerginlik haberi de Sırbistan ile Kosova ortasında patlak verdi. Diplomatik temasları artması ile şu an Sırıstan-Kosava’da majör bir risk görünmese de, gözler Tayvan’a çevrilmiş durumda. Piyasaların endişe endeksi VIX’in şimdilik 23 düzeyinin çabucak altında olduğunu görüyoruz. Daha kolay bir yaklaşımla, ‘para’ şimdilik (küçüktür 30) rahatsız değil!
Jeopolitik risklerin tırmandığı devirlerde, piyasaların inançlı liman olarak sığındığı ABD 10 yıllık tahvil faizi bu sabah geçen hafta ön plana çıkardığımız %2,58 düzeyini test etti. Faiz getirisinin düşmesi, faiz getirisi olmayan altın ve gümüş üzere değerli madenleri ise dinamik tutmaya devam edeceğini düşünüyoruz. Gümüşün ons fiyatında 18,65 düzeyinden uzun durumumuz tutmaya devam ederken, üstte birinci etapta 20,80 dolar düzeyini takip ediyoruz. Emsal bir formda, altının ons fiyatında 1,695 dolar düzeyinden uzun pozisyondayız. Üstte birinci teknik düzey olarak ön plana çıkardığımız 1,760 dolar geçilirken, daha da üstte 1,835 dolar düzeyini takip ediyoruz.
ABD borsaları dün geceyi hafif düşüşler ile tamamlaması akabinde ardından bu sabah vadeli süreçlerde de düşüş isteğinin korunduğunu görüyoruz. Pasifiğin öteki ucunda, Pelosi gerginliği ile Asya borsalarında koyu kırmızı bir renk hâkim. Gösterge endeks Tokyo borsası, %1,6 , Çin %3 , Tayvan borsası ise global risk iştahının olumsuz etkilenmesi ile %2 aşağıda süreç görüyor. ABD Temsilciler Meclisi Lideri Pelosi’nin bugün geç saatlerde Taipei’ye gelmesi bekleniyor. ABD’nin ziyaretle ilgili Çin’in “kılıç sallamasından” korkulmayacağı söyledi!
ABD Lideri Joe Biden Pazartesi günü yaptığı açıklamada, El Esas önderi Ayman el-Zawahiri’yi hafta sonu Afganistan’da düzenlediği hava hücumunda öldürdüğünü söyledi. Kasım seçimleri öncesi epeyce çok zayıf bir profil çizen Biden’ın bu açıklamayı canlı yayında paylaşması da dikkatlerden kaçmadı.
iktisatbank.com