İspanyanın ünlü ekonomistlerinden JUAN TORRES LÓPEZ‘in son yazısını ispanyolcadan türkçeye çevirdik. Sayın LÓPEZ’e yazısını çevirmemize müsaade verdiği için teşekkür ediyoruz.
Enflasyona karşı büyük saçmalık:
ECB talebi kısarken ve hükümetler talebi artırıyor
Avrupa Merkez Bankası, tarihinin en büyük faiz artışını açıkladı. Federal Rezerv, İngiltere ve başka merkez bankaları da uzun müddettir faizlerini yükseltiyor.
Aynı vakitte, hükümetler milyarlarca dolarlık kamu harcama planlarını duyuruyor ve uyguluyorlar: İngiltere’nin yeni başbakanı 115.000 milyon avroluk bir plan açıkladı. Alman hükümeti birkaç gün evvel 95.000 milyon avro pahasında yardım açıkladı ve ABD Temsilciler Meclisi ise geçen Ağustos ayında Lider Biden’in talebi üzerine 433.000 milyon dolarlık yeni bir harcama planına onay vermişti.
Özetle: bir yandan dünya merkez bankaları finansman maliyetini yükselterek talebi (yani iktisattaki tüketim yahut yatırım harcamalarını) frenlemeye çalışıyorlar. Ve öbür yandan da, hükümetler, hanelere ve şirketlere tüketmeye yahut yatırım yapmaya devam etmeleri için milyarlarca dolar harcıyorlar.
Bu kadar çelişkili bir şey, bence, tarihteki en büyük ekonomik saçmalıklardan birini oluşturuyor ve nedenini anlamak aslında çok kolay.
Enflasyon, sebep ne olursa olsun, açık ve tartışmasız bir olgudur: mal ve hizmetler için arz ve talep ortasında, talebin arzdan büyük olması durumudur. Bunu söylerken; büyük pazar gücüne sahip şirketler tarafından keyfi olarak fiyatların yükseltilmediği varsayıyoruz.
Bunu durdurmak için ya “arz ve talebi dengelemek” ya da “büyük güce sahip şirketlerin piyasalara kendi iradelerini dayatmalarını (keyfi fiyat artışları)” engellemek muhakkak elzemdir.
Bu, üç yolla elde edilebilir:
- arzı artırmak,
- talebi kısıtlamak veya
- fiyatları istedikleri üzere yükselten şirketlerin olduğu pazarlarda fiyatlara denetim koymak.
Her üç tahlilin de kendi içinde problemleri vardır.
Arzı artırmak:
Normalde, şirketlerin üretim yapmak için vakte muhtaçlığı olduğundan ve bunun için gerekli kaynaklara yahut hammaddelere sahip olmadıklarından, arz bir gecede ve büyük ölçülerde artırılamaz.
Talebi kısıtlamak:
Öte yandan talep çok fazla kısıtlanırsa iktisadın felce uğramasına (hastayı öldürerek ateşini düşürmesine emsal şekilde) neden olabilir.
Fiyat denetimleri:
Ve son olarak, kapitalist iktisatta, hükümetlerin büyük (normalde küresel) şirketlerin fiyatlarını sınırlamak için kâfi güce, araca yahut iradeye sahip olması kolay değildir. Ve şayet yaparlarsa, piyasalar sert reaksiyon verebilir.
Kapitalist ekonomilerde enflasyonla gayretin bu kadar sıkıntı olmasının ve onu denetim altına almanın ekonomik faaliyet, istihdam ve eşitlik açısından ekseriyetle uzun vakit alması yahut çok büyük maliyetler gerektirmesinin nedenleri bunlardır.
Ama son aylarda olanlar nitekim saçmalık.
Devletlerin (büyük ticari çıkarlara tabi), oligopolistik yapıdaki piyasalara müdahale etmek istemedikleri anlaşılabilir. Arz sıkıntılarından kaynaklanan problemler karşısında(tedarik zinciri, ithal edilen mal fiyatları..vs) yetersiz oldukları ve bu nedenle sancılı bir süreç oluşturacağı çok iyi bilmelerine karşın talebi azaltarak enflasyonla gayret etmeyi tercih etmektedirler.
Ama mantıklı olmayan, birbirlerini toplamda yok eden önlemler almalarıdır.
Arzın artması gerektiğinde, şirketlerin maliyetlerini artıran ve mal ve hizmet üretme yeteneklerini sınırlayan kararlar alınmamalıdır. (Bu kararlara örnek olarak: Avrupa’da Rusya’ya karşı makus tasarlanmış yaptırımlar ve elektrik piyasasındaki feci fiyatlandırma sistemleri ).
Hükümetler faiz oranlarındaki artışlar yoluyla talebi kısıtlamak istiyorsa aynı anda harcamaları artırmamalıdırlar. Yapmaları gereken, mevcut kamu harcamalarını azaltmak ve vergileri artırmaktır.
Hükümetler her ikisini de (kısıtlayıcı para siyaseti ve maliye politikası) istikrarlı, yüklü, telafili ve elbette koordineli bir biçimde yapmalıdır, böylelikle körü körüne değil, arz ve talep ortasındaki dengesizliklerin gerçekte kendini gösterdiği yere gerçek ilerlemelidirler.
Faiz oranlarındaki artışlar, para sahiplerinin faydasına olacak ve borçlulara ziyan verecek, ekonomik faaliyeti ve üretimi frenleyecek ve haneleri, işletmeleri ve hükümetleri daha fazla borç almaya yahut mevcut borçlarını daha fazla ödemeye zorlayacaktır.
Bir sefer daha bankaların ve büyük oligopollerin kazanmasını sağlayacaklar.
JUAN TORRES LÓPEZ
Yazının orjinali için
İspanyolca öğrenmek istiyorsanız