Aralık ayında Dolar/TL kurunun 18’e ulaşması sonrasında devreye sokulan Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) sistemi ile kısmen sakinleşen ve 12 TL düzeylerine kadar düşen kur, tekrar 17,24’ü aştı.
KKM’ye dair kaygılarımı daha birinci yürürlüğe girdiği sırada da paylaşmıştım. O yazıda makûs senaryoyu şu halde tanımlamıştım:
“Kötü senaryoda KKM döviz talebindeki artışı durduramaz. Bu durumda kur artışı Hazineyi ve TCMB’yi önemli bir genişleme zorunda bırakır. Şayet vergilerde bir artış olmazsa (ki seçim öncesi bu mümkünlük yok denecek kadar az) bütçe açığı artar. Bu durum, sonu hiperenflasyona kadar giden bir süreçle sonuçlanabilir.”
Bugün geldiğimiz nokta makûs senaryoyla epey uyumlu. KKM’nin Hazine’ye yüklediği ek yük 157 milyar TL olarak hesaplanıyor. Enflasyon resmi sayılarla yüzde 74 düzeyine ulaştı, ileriye yönelik beklentiler daha da artacağını gösteriyor. KKM’nin kuru tutmakta giderek zorlandığını görüyoruz.
Peki kurdaki bedel kaybı hafta başından beri neden ivmelendi?
Bu soruya karşılık ararken, KKM’nin sürdürülebilirliğine dair kaygılar, artan cari açık, giderek sıkışan küresel piyasalar üzere daima konuştuğumuz kırılganlıklara ek olarak hafta başında gelen iki kıymetli siyasi demecin altını çizmek isterim.
Zira her iki demeç de siyaset duruşunda geri adım atılmayacağına, mevcut enflasyonist baskıların artarak devam edeceğine, bu durumun da kuru zorlayacağına işaret ediyor.
1: Faiz indirimlerinin devamı geleceği sinyali
Cem Çakmaklı ve Gökhan Şahin Güneş’le birlikte yaptığımız araştırma yalnızca faiz indirimi değil, faiz indiriminin geleceğine dair sinyallerin bile kurda bir zayıflama yarattığını, tahvil faizlerini yükselttiğini gösteriyor. Zira piyasalar faiz indirimi sonrası enflasyonun ve genel risk priminin artmasını bekledikleri için bu olumsuz tablonun TL’yi zayıflatmasını bekliyorlar. Bu yüzden hükümet kanadından gelen “faizler düşmeli” demeçlerini takiben dolar/TL kuru yükseliyor. 2017 öncesinde faizlerin inmesi gerektiğine dair siyasi demeçleri takiben TL ortalama yüzde 20 bedel kaybederken bu sayı ilerleyen yıllarda yüzde 30’a çıkıyor. Yani siyasi baskıların birikimli tesiri Merkez Bankası kredibilitesinde daha ağır bir erozyon yaratarak olumsuz fiyatlamayı da artırıyor. 6 Haziran’da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Faizi düşürmeye devam edeceğiz” demecini bu açıdan değerlendirdiğimizde piyasaların geçmişte verdiği reaksiyon ile dengeli hareket ettiğini gözlemliyoruz.
2: ‘Enflasyonla birlikte büyüme’ tercihi
Geçen günlerde Hazine ve Maliye Bakanı Nebati, “enflasyonla birlikte büyümenin” siyasi bir tercih olduğunu söylerken “Yoksa enflasyonu düşürmek için çok sert önlemler alabilirdik. Yüksek faiz artışı yapardık” tabirini kullandı. Nebati’nin bu kelamlarının olumlu ve olumsuz iki boyutu var.
Olumlu tarafından bakacak olursak bakanın kelamları hükümetin duruşunda epey “ortodoks” bir dönüşe işaret ediyor. Enflasyonu düşürmek için yapılması gerekenin faizleri yükseltmek olduğunu, lakin faiz artışı ekonomiyi yavaşlatacağı için hükümetin bunu tercih etmediğini söylüyor.
2021’in son çeyreğinden itibaren 5 puanlık faiz indirimine gidilirken hükümet kanadı ve Merkez Bankası bu biçimde enflasyonun da düşeceğini tez eden “heteredoks” bir anlayışı savunmuştu. Dünya genelinde uygulaması olmayan ve iktisat disiplinine zıt düşen bu görüş maalesef enflasyonu düşürmedi. Ortodoks siyasetlerin öngördüğü halde enflasyonda çok önemli bir artış ile sonuçlandı.
Kısa vadeli ‘kılıf’ geri tepebilir
Geçen günlerde Koç Üniversitesi-TÜSİAD Ekonomik Araştırma Forumu olarak düzenlediğimiz aktiflikte siyaset faizi ve enflasyon ortasında müspet bir ilgi olduğunu tez eden Neo Fisher yaklaşımının fikir başkanlarından Profesör John Cochrane’i ağırladık.
Prof. Cochrane de kelam konusu yaklaşımın özgün Fisher eşitliğinde olduğu üzere uzun vadeli bir bağlantıya işaret ettiğini ve kısa vadeli siyaset atılımlarını motive etmek için bir “kılıf” olarak kullanılmasının geri tepebileceğini, teori ile uyuşmadığını not etti.
Bakan Nebati’nin kelamlarını bu açıdan değerlendirdiğimde, hükümetin Türkiye’de zati yanlış yorumlanmakta olan Neo Fisher yaklaşımından vaz geçtiği sinyalini verdiği için olumlu bir gelişme olarak görüyorum. Ortodoks siyaset anlayışında buluşmak elbet ki bir ilerleme. Fakat tekrar ortodoks iktisat siyaseti “enflasyon ile beraber” büyümenin son derece riskli olduğuna işaret ediyor.
Türkiye’deki enflasyonun iki nedeni
Ülkemizde deneyim ettiğimiz enflasyon iki temel sebepten kaynaklanıyor. Arz taraflı baskılar esasen faizin düşük kalması sonucu TL’nin zayıflaması ile ithal ettiğimiz orta malı fiyatlarındaki artışı yansıtıyor. Talep istikametli baskılar ise düşük faizin borçlanma ve harcamaları teşvik etmesinin bir sonucu. Yani her iki sebebin kökünde de düşük faiz tercihi yatıyor. Enflasyon bir iktisadın “yavaşla” sinyalidir, kendi kendini soğutma uğraşıdır. Ortodoks anlayışta merkez bankaları enflasyonist baskılar arttığında faizleri üst çekerek iktisadın bu gayretine dayanak verirler. Zira lakin o vakit enflasyonu kalıcı hale getirmesi engellenir. Aksi takdirde talep yavaşlasa da enflasyon kendi kendine düşmeyecektir.
Yangına körükle gitmek
Eğer “enflasyonla birlikte büyüme” tercihi yapılırsa bu durum kısa vadede iktisadın kendi kendini soğutma uğraşlarını baskılamaya çalışır. Yükselen enflasyon talebi geri çekerken düşük faiz ortamı talebi tekrar canlandırmayı dener. Yani ortodoks anlayış enflasyon yaşanan ülkeyi soğutmak gerektiğini söylerken “enflasyonla birlikte büyüme” eforu yangına körükle gitmek manasına gelir.
Toparlayacak olursak, yüksek enflasyon ortamında hükümet kanadının faiz indirimleri ile büyümeyi desteklemeye devam edeceği sinyalleri hiperenflasyon telaşlarını artırarak piyasalardaki tedirginliği artırıyor. Sürdürülemez ve sonu meçhul bir yolda devam edildiği inancının altını çiziyor.
Yoksullaşan halk tüketemez
Son kelam olarak bir noktanın tekrar altını çizelim. Elbet hiçbir ülke iktisadını gereksiz yere daraltmak, istihdamı azaltmak istemez. Lakin enflasyon nüfusun yüzde 100’üne fakirleşme olarak yansırken “enflasyona karşın büyüme” eforu işsizlik oranında birkaç puanlık bir azalışın ötesinde yarar sağlamaz. O yarar da giderek azalır, zira enflasyonla büyüme sürdürülemez. Fakirleşen halk tüketemez, enflasyon ortamı yatırımcıyı ürkütür. İşte bu nedenlerle ortodoks iktisadi görüş “enflasyonla büyüme” kavramının üzerini çizer. Önceliği enflasyonu düşürmeye verir. Zira enflasyon düştükten sonra gelecek büyüme sağlıklı ve sürdürülebilir olur. Kısa vadede bir bedeli olsa da bu tercih sonucunda uzun vadede herkes yararlı çıkar.
KAYNAK: BBC TÜRKÇE – PROF. DR. SELVA DEMİRALP
Yazının Kaynağına