Etraf dostu elektrikli araçların sayısı gün geçtikçe artıyor. Önümüzdeki yıllarda sayının daha da aratacağı hatta 2030’lara geldiğimizde dünya genelindeki elektrikli araç sayısının 250 milyona kadar yükselebileceği öngörülüyor. Bu araçların üretiminde fosil yakıt tüketen araçlara nazaran 5 kat daha fazla madene muhtaçlık duyuluyor. Bu madenlerden biri de kıymeti gitgide artan grafit…
Pekala, Türkiye’de grafit var mı? Rezervler nerede bulunuyor? Hangi dallar grafit kullanıyor?
Grafit konusunda merak edilenleri İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Kısım Lideri Prof. Dr. İlgin Kurşun Ünver açıkladı.
EŞSİZ FİZİKÎ VE KİMYASAL ÖZELLİKLERE SAHİP
“Son devirlerde kullanım alanı gitgide artan grafit, aslında bir karbon minerali” diyen Prof. Dr. Ünver, şunları anlatıyor:
“Gayet yumuşak, dokunumu yağsı ve ince levhalar halinde bükülme özelliğine sahip. Rengi gri-siyah ortasında değişen tonlarda, çizgi rengi ise kül rengidir.”
KULLANIM ALANI GENİŞ
Doğal ve sentetik olarak iki sınıfa ayrılan grafit eşsiz fizikî ve kimyasal özelliklere sahip. Bu da grafitin kullanım alanlarını artırıyor. Prof. Dr. Ünver, “Bu eşsiz özellikleri nedeniyle, kaynak çubuklarında, kükürt giderici hususlarda, kaplamalarda, yağlamada, refrakterlerde, elektrikli eserlerde, pillerde, fren balatalarında, iletken kaplamalarda, potalarda, elektrotlarda ve boyalarda sıklıkla kullanılıyor” tabirinde bulundu.
“TALEP ARTIŞI OLACAK”
Günümüzde dünyadaki en yüksek pazar hissesine sahip en yaygın grafit formunun pul grafit olduğunu söyleyen Prof. Dr. Ünver, şöyle devam ediyor:
“Ayrıca lityum iyon piller, yakıt hücreleri, elektronikler, grafen ve öteki yapısal materyaller üzere teknolojik eserlerde kullanımının gelecekte talep artışlarına neden olacağını düşünüyorum.”
Doğal grafit, bilhassa 2000’li yılların başından bu yana stratejik ham hususlardan biri olarak görülüyor. Prof. Dr. Ünver, bunun sebebini, “Mükemmel ısı iletkenliği, harika elektrik iletkenliği (bakırdan 20 kadar daha iletken), ısıya dayanıklılık üzere özellikler” diye açıklıyor.
Endüstriyel uygulamalarda sıklıkla kullanılan grafit, refrakter, dökümhane, çelik üretimi ve elektrik motorlu araçlar için otomotiv üzere çeşitli sanayilerde, nükleer sanayisindeki özel uygulamalarda, büyük ölçekli elektrik güç depolama aygıtlarında, toz metalurjisinde, yakıt hücrelerinde ve alev geciktiricilerde tercih ediliyor.
Prof. Dr. Ünver, grafit kullanımında kıymetli bir alanın da altını çiziyor:
“Elektrikli araçların lityum iyon pil uygulamalarında da kullanılıyor. Bu da elektrikli araç sanayisindeki gelişime bağlı olarak tüketimin artması manasına geliyor.”
Türkiye’de grafiti ham tüketen sanayi kısımlarının başını ise kurşun kalem ve döküm sanayii çekiyor.
TÜRKİYE’DE 20’DEN FAZLA GRAFİT YATAĞI VAR
Gelelim grafitin Türkiye’deki rezervlerine… Türkiye’de grafit çalışmaları 1941 yılında başladı. Yapılan araştırmalarda 20’yi aşkın bölgede ekonomik pahaya sahip az sayıda yatağın varlığı saptandı. Bu grafit yatakları Kastamonu, Yozgat, Kütahya, Muğla, Adıyaman, İzmir, İstanbul, Aydın ve Artvin’de bulunuyor. Yeniden son yıllarda yapılan araştırmalarda Balıkesir, Adıyaman ve Konya civarlarında grafit alanları tespit edildi.
Bu grafitlerin özelliklerine de değinen Prof. Dr. Ünver, şöyle konuşuyor:
“Balıkesir Susurluk, İnebolu, Yozgat ve Adıyaman grafit oluşumlarının, Türkiye’nin en düzgün grafitleşmiş karbonunu içeren bölgeler olduğu belirlenmiştir. Kütahya, Bandırma, Konya, Kastamonu ve Muğla’daki oluşumların da yer yer grafite varan özellikler gösteren ama daha fazla, ‘semi-grafit’- ‘meta-antrasit’ özellikleri ortasında geçişler gösteren oluşumlar olduğu, MTA laboratuvarlarında değişik vakitlerde yapılan tahliller sonucu tespit edilmiştir.”
DÜNYADA 320 MİLYON TON REZERV BULUNUYOR
Amerikan Jeolojik Araştırmalar Kurumu (USGS) 2020 yılı bilgilerine nazaran dünyada 320 milyon ton grafit rezervi bulunuyor. En büyük rezervler Çin ve Brezilya’da. Öbür değerli rezervler sırasıyla Madagaskar ve Mozambik’te yer alıyor.