Ercan Uygur: Heterodoks iktisat ve Türkiye

Heterodoks İktisat bugünlerde gündemin ön sırasında Üstelik Türkiye ekonomisindeki gelişmeler ve uygulanan siyasetler eşliğinde ele alınıyor Bu Adapazarı escort kavram örneğin Hazine ve Maliye Bakanlığının 29 Eylül de Ekonomik Dönüşüm ve Yeni Paradigmalar Zirvesi nde sıkça belirtildi

Bakan Nebati nin bu toplantının açılış konuşmasında yer alan şu cümlesi çok Sedirvan escort alıntılandı
“Neoklasik iktisat fikrinden epistomolojik bir kopuşu temsil eden heterodoks yaklaşım günümüzde giderek ön plana çıkan davranışsal iktisat ve nöroekonomi ile daha fazla ehemmiyet kazanmaktadır.” Bunu anlamadık diyenler, cümleye atıf yaptı.

Aslında Bakan Nebati bence dinlenen bir konuşma yaptı danışmanların yazdıklarını prompter dan düzgünce okudu Konuşması Türkçe olsa da tümü yabancı akademik iktisatçı olan konuşmacılara seslendi Hiç yerli konuşmacı yoktu aslında Konuşmasının sonunda şöyle dedi içeride dışarıda iktisat modelimizi çok eleştiriyorlar inşallah sözlerinizle modelimize dayanak vereceksiniz

Şimdilerde artık heterodoks bir yaklaşım olarak lanse edilen Yeni Ekonomik Model YEM den kelam ediyordu Toplantının başında Bakan Nebati bu modelin mimarı olarak açıklandı Daima vurgulanan bu modeli bakanın kendisi olmasa da bir yerli akademisyen özetleyebilirdi

İktisatçıların anladığı manada bir model varsa açıklanmalıdır Söylenen şu YEM heterodoks yaklaşımımızı yansıtıyor Bu yaklaşımda yatırımı üretimi istihdamı ihracatı cari dengeyi önemsiyoruz ve hedefliyoruz Açıkça söylenmese de enflasyonu ve döviz kuru artışlarını çok önemsemiyoruz sonucu ortaya çıkıyor

Daha evvel de birkaç kere söz ettim YEM seçime hazırlık yapmak ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ın faize karşı ideolojik duruşunu yansıtmak üzere uygulanan genişlemeci para siyaseti için sonradan hazırlanmış bir münasebet bir kılıf niteliğindedir

2021 sonlarında döviz kurunda ve enflasyonda patlamalar olunca YEM ileri sürüldü Bakınız Uygur 21 Aralık 2021 ve 23 Aralık 2021 İktisat idaresi bu patlamaların süreksiz olduğunu düşündü şaşırdı fakat enflasyon süratle sürüyor Eylül 2022 de yıllık tüketici enflasyonu TÜİK de yüzde 83 45 ENAG da yüzde 186 27 ve İTO da yüzde 107 42 oldu

29 Eylül toplantısına katılmış değilim zati davetli değildim Lakin gerçekleştirilen dört oturumun üçünü ve Prof B Eichengreen in internet üzerinden yaptığı sunumu youtube ekranından izledim yaklaşık 6 saatimi aldı Birtakım konuşmacılar diğer ülkelerle birlikte Türkiye deki büyümenin özelliklerini ele aldılar bunlara dikkat ettim

Söyledikleri Türkiye iktisadının zayıf taraflarını ortaya koyuyordu Son haftalarda vurguladığım Türkiye nin bilhassa beşeri sermayede ve bilgi teknolojilerinde geri kaldığını onlar da değerle belirttiler Bu hususlara iktidar değinmiyor bile

Başkalarının dikkatini çekti mi bilmiyorum lakin bunların siyasi platformlara da taşınabilmesi gerekir Zira beşeri sermayenin temeli olan eğitim öğretim milyonlarca öğrencinin ve ailelerinin geleceğini umutlarını ilgilendiriyor

Yabancı iktisatçılardan birkaçı para ve faiz konusuna da değindi Bildiğimiz bir husus enflasyon 2021 başlarından itibaren yükselince ABD başta olmak üzere batı merkez bankaları gecikmeli de olsa faizi yükselttiler Lakin sakinlik mümkünlüğü da yükseldi Öyleyse ortodoks olarak kabul edilen bu siyasete tenkit de var Bilhassa Avrupa da Türkiye deki üzere faizi indirseler miydi sanki

Şimdi evvel kısaca heterodoks iktisadı ve Türkiye deki siyasetlerle münasebetini açıklayalım Sonra yer kaldığı ölçüde yabancı konuşmacıların Türkiye ile ilgili saptamalarını ele alalım

Heterodoks iktisat ve Türkiye de iktisat yönetimi

Elektronik olarak yayınlanan bu bültenin kısaca HEN birinci sayısı 29 Eylül 2004 te 301inci son sayısı 12 Eylül 2022 de yayınlandı Haber bülteni deniliyor fakat bültenin yer aldığı web sitesinde yüzlerce sayfa bilgi yayın duyuru ve tartışma yer alıyor

Heterodoks iktisat neo klasik yaklaşımı temel almayan birçok iktisadi kanıyı ve farklı araştırma alanını kapsayan şemsiye bir kavramdır Bu şemsiyenin altında değişik niyet ve yaklaşımı temsil eden çok sayıda iktisatçı birliği ve derneği var

2016 yılının heterodoks iktisat rehberinde Heterodox Economics Directory bu birliklerin sayısı 40 dolayında idi Bunların isimlerinden heterodoks iktisadın bileşenlerini ortaya çıkarabiliriz Benim seçtiğim ve tartısı olduğunu varsaydığım birtakım iktisatçı birlikleri şunlar

1 Evrimsel İktisat Birliği AFEE 2 Kurumsal Fikir Birliği AFIT 3 Heterodoks İktisat Birliği AHE 4 Toplumsal İktisat Birliği ASE 5 Memleketler arası Feminist İktisatçılar Birliği IAFFE
6) Radikal Politik İktisat Birliği (URPE), 7) Post-Keynesyen İktisat Çalışma Kümesi (PKSG) ve son olarak 8) Dünya İktisat Birliği (WEA).

Bu birliklerin kimilerinin altında da farklı dernekler var Örneğin altıncı sıradaki Radikal Politik İktisat Birliği URPE altında Marksist ve sosyalist iktisatçı dernekleri yer alıyor

Sekizinci sıradaki Dünya İktisat Birliği WEA 2011 yılında heterodoks iktisatçılar öncülüğünde kurulmuştur Memleketler arası İktisat Birliği nden IEA farklıdır IEA 1950 yılında UNESCO nun teşebbüsüyle kurulmuştur Pahalı iktisatçımız Dani Rodrik şimdiki IEA lideridir kendim de müşavere şurası üyesiyim birebir vakitte WEA idare konseyi üyesidir

Farklı yaklaşımlar olsa da heterodoks iktisatçılar şunları ekseriyetle kabul ederler i İktisatla uğraşmak geniş manada toplumsal bir mevzuda çalışmak demektir ii ekonomik süreç ve hareketlerde belirsizlik vardır ve değerlidir iii efektif talep unsurları de kıymetlidir iv para çoklukla içseldir v çalışmalarda çoğulculuk ve mevzular ortası interdisciplinary geçişler vardır

Heterodoks iktisatçılar ana akım iktisadın kutsal üçlüsünü kıt kaynaklar rasyonellik optimum davranış başta piyasanınki olmak üzere her cins denge tümüyle reddetmeseler de bunların iktisatta tek çıkış noktası olduğunu kabul etmezler ve bunlara yakın durmazlar

Belki bu nedenle olmalı ana akımı izleyen iktisatçı meslektaşlar ve kurumlar tarafından marjinal olarak kabul edilen iktisat yaklaşımları heterodoks iktisatçılarca kabul görür Böylelikle heterodoks iktisat ana akım iktisada bir seçenek oluşturur Lee ve Jo 2014

Heterodoks iktisat kavramını evvel kurumsal iktisadı tanımlamak için 1930 larda kullanıldığı belirtilir Lee ve Jo 2014 Sonra 1980 lerde Marksist ve Post Keynesyen iktisat da heterodoks iktisat içinde kabul edilmiştir 1990 larda ana akım iktisada karşı olduğu düşünülen Avusturya iktisadı feminist iktisat toplumsal iktisat da heterodoks iktisada dahil edilmiştir

Bu mevzunun detayına daha fazla giremiyoruz uzatmadan şu soruyu soralım Türkiye deki iktidarın heterodoks iktisatla ne ilgisi var Bakan Nebati bu soruya cevap verdi aslında

Şöyle ki iktidarın uyguladığı seçimi ve ideolojiyi gözeterek uygulanan siyasetler çok başarısız oldu bilhassa enflasyon orta ve düşük gelirlileri çökertti büyük belirsizlik ve buhran yarattı Haliyle her görüşte iktisatçı bu siyasetleri ağır olarak eleştirdi Belki istisnaları olabilir

Bunun üzerine Bakan Nebati artık diyor ki biz ortodoks siyasetler uygulamadık heterodoks siyasetler uyguladık öyleyse heterodoks iktisatçılar bize takviye versin Hülasa iktisat idaresi artık heterodoks iktisatçılara sığınıyor tenkitleri bu türlü göğüslemek istiyor Olabilir mi

Önce şunu sormak gerekir iktidarın üst yöneticileri feminist iktisadın radikal sosyalist ve Marksist iktisadın toplumsal iktisadın Post Keynesyen iktisadın heterodoks iktisat içinde olduğunu bilseler bu sığınmayı isterler mi

Daha değerlisi heterodoks iktisat içindeki bu farklı yaklaşımların en azından kimileri idarenin bu talebini kabul eder mi Emek gelirinin ne kadar düştüğünü fakirliğin ve hatta açlığın arttığını bilseler bu talebi uygun bulurlar mı Örneğin feminist iktisatçılar Türkiye nin İstanbul Mutabakatından bir imza ile çekildiğini bilseler bu talebi kabul ederler mi