Bu hafta açıklanan temmuz ödemeler istikrarı dataları içinde güç maliyetlerinde Ukrayna işgaline bağlı yaşanan yükselişin getirdiği fazladan dış ticaret açığı için gereken finansmanın, yüklü oranda AKP hükümetinin siyasetleri sonucu kaliteli para kaçarken kaynağı muhakkak olmayan döviz girişleri ile fonlandığını gördük. Sayılarla söz daha anlaşılır. Birinci yedi ayda oluşan 36,7 milyar dolarlık cari açığın 24,4 milyar doları net yanılgı noksan kalemi kaynaklı; nam-ı başka kaynağı kategorize edilemeyen döviz.
İster hudut ticareti deyin ister kokain parası deyin lakin bu düzeyde ve böylesi sürüp sürmeyeceği aşikâr olmayan bir fonlama kaynağı neresinden bakarsanız bakın Yeni İktisat Modeli mükemmelinin patlattığı enflasyon yanında artırdığı cari açığın da yarattığı TL üzerindeki kırılganlığın had safhada olduğunu anlatıyor.
Bu durumun 2023 bahar aylarında beklenen ikili seçimlere kadar bu biçimde devam edeceğini varsayabiliriz. Malum, Cumhurbaşkanı şahsen Orta Doğu çeşidi, Putin ziyareti ile varoluşsal savaşı için taze dolar arayışı cinsine çıkmıştı. Uzunca müddettir uyuşturucu ticareti denetimlerinin aksamasının arkasında da yarattığı “ekonomik aktivite” olduğu konuşuluyor, yazılıyor. Bilmek mümkün değil. Ancak Türkiye iktisadında büyüme “borçlanarak iç tüketim” yoluyla köpürtülürken, ihracat zayıflamasına karşın ithalat tam gaz devam edip, cari açığı şişirirken ortada duran fonlama sorunu iktidarın elindeki “ateşten top” şimidlerde.
Bu durumdan, iktidarı kaybedeceği çabucak her seçim anketine yansıyan Erdoğan hükümetinin son devirde en bariz Borsa İstanbul operasyonunda olduğu üzere, yakıp yıkarak Türkiye iktisadını gelecek iktidara bırakmaya kararlı göründüğünü anlıyoruz. Hatta büyük olasılıkla muhalefetin kazanacağı görünen ikili seçimlerde Millet İttifakı’nın kucağına bırakacağı büyük ekonomik krizden bir sonraki seçimde nemalanmak dahi stratejistlerinin aklında.
Bu düzeyde bir dış ticaret açığı, bu düzeyde berbat bir fonlama ve Türkiye iktisadının uzun devirli büyüme ve istihdam yaratma mecburiliği dış ticaret açığını köpürten petrol fiyatlarının muhtemel seyri hakkında stratejik formda gerçekçi olmayı gerektiriyor.
Uluslararası Güç Ajansı (IEA) bilgilerine nazaran son iki yılda rekor hacimlerde petrol rafinerisi kapatıldı. 2020 ile 2022’nin ortası ortasında, günde 3,8 milyon varille (bpd) rekor seviyede ham damıtma kapasitesi eksildi. Kapasitedeki bu daralma en azından önümüzdeki on yılın ortasına kadar, yakıt fiyatlarının da talep çöküşü olduğu periyotlar hariç yüksek eğilimde kalmasına neden olacak. Riyad merkezli Memleketler arası Güç Forumu (IEF) ve S&P Küresel tarafından hazırlanan bir rapora nazaran, yakıt piyasalarında ve yakıt fiyatlarında yüksek oynaklık bu sürece eşlik edecek. Daha düşük ham damıtma kapasitesi ve Rusya ile Çin’den yapılan petrol eseri ihracatının azalması, rafineri marjlarını bu yaz rekor düzeylere çıkararak, varil başına tipik 10 dolara kıyasla varil başına 35-50 dolarlık rekor bir düzeye çıkararak “sektördeki önemli darboğazların altını çizdi”.
İleriye bakınca, yakıt piyasalarının önümüzdeki yıllarda sıkı kalması bekleniyor, zira planlanan yeni kapasitenin artması vakit alacak, operasyonel zorluklar planlara uyulmasını engelleyecek. Zira IEF/S&P Küresel raporuna nazaran, rafineriler artık yeni yatırım kararlarına bağlı kalma konusunda isteksizler.
Raporda, “Orta vadede, yeni rafineri kapasitesine yapılan yatırımın, elektrikli araçların yanmalı motorların yerini almasıyla global petrol talebinin platolaştığını gösteren varsayımlarla susturulması bekleniyor” denildi.
IEF ve S&P Global’e nazaran, geçmişte yeni kapasiteye yatırımları teşvik eden yüksek rafineri marjları, artık yeni yatırımlara dönmüyor. Nedeni de güç dalında yaşanan Yeşil Dönüşüm’ün çok kısa vadede mevcut yatırımları âtıl hale getireceği gerçeği.
Bir öbür haber de ABD tarafından, varil petrol fiyatının 80 doların altına inmesi halinde stratejik petrol rezervlerine alım yaparak petrol fiyatlarına takviye vereceği.
Tüm bu bilgilerden süratle anlaşılması gereken, varil petrol fiyatının uzun yıllar ortalamada 80-90 dolar civarında seyredeceği ve Türkiye’ye faturasının da 80-100 milyar dolardan aşağıya manalı derecede düşmeyeceği. Yabancı para gereksiniminin o denli kolay kolay düşmeyeceği.
PARA SİYASETİYLE ÜRETİMDE ISLAHAT YAPILMAZ
TCMB Lideri Kavcıoğlu’nun beklenmedik makalesinde Yeni İktisat Modeli’nin trajikomik halde yaptığı güzellemesinin bilakis, ortada para siyaseti yoluyla üretimin ithal girdi bağımlılığını azaltarak cari açığı fazlaya çevirecek bir ıslahat yok. Hatta bir adım ileri geçerek eklemek gerekli: Kavcıoğlu’nun makalesindeki tüm savları tek kalemde silmekte yarar var keza para siyaseti yoluyla kelam konusu yapısal değişimin elde edilmesi mümkün değil.
Şu durumda, AKP iktidarı devri boyunca sürdürüleceği anlaşılan “yanar-döner” şaibeli döviz girişleriyle engellenmeyen cari açıktaki artışı dizginlemek için çalışacak takımlara muhtaçlık var. Türkiye’nin cari açığını daraltacak ve temelleri DNA’sı değişmekte olan global iktisada uyumlu bir sanayi-hizmet ıslahatı gerekli. Odağında verimlilik ve teknoloji olması gerektiğini vurgulamak da gerekli herhalde TCMB Başkanlığı makamında oturan Kavcıoğlu’nun uydurma Yeni İktisat Modeli anlatımına bakarak.
Böylesi kapsamlı bir değişimi 21 yılda AKP takımları içinde göremedik, 2018’den bu yana deneyimlediğimiz Başkanlık sistemi içinde bu vizyona sahip bir isim varsa da öne çıkarak Cumhurbaşkanı’na karşın sağlam bir siyaset üretecek alana sahip değil. Bu nedenle önümüzdeki seçim demokrasinin, hukukun ve kurallı iktisadın tesisini sağlayacak takım değişiminin sağlanması açısından ne kadar yaşamsal önemdeyse, Türkiye iktisadının üretim yapısının değiştirilerek gelecek 50 yılın kurtarılması açısından da yaşamsal değerde.
Keza güç maliyetlerinde süreksiz global resesyon periyotlarından öteye Türkiye’nin ithal bağımlılığının olduğu fosil yakıtlara bağlı güç faturasında düşüş de beklenmiyor. Genç ve umutsuz Z jenerasyonunu tekrar hayatla barıştırmanın, başka geri kalan nüfusun refahını ve hayat kalitesini artırmanın yolu sürdürülebilir büyümeden; sürdürülebilir büyüme de uzun vadeli kaynak yaratma maharetinden geçiyor. Bunun yolu da üretim modelinin baştan aşağı değişmesinden, Yeşil Enerji’ye yatırımdan, ithal orta malı girdisini azaltmaktan geçiyor elbette. Para siyasetini karman çorman, hedefsiz, oyuncak hale getirmenin bu değişimi değil topyekûn, bir adım bile sağlamayacağını da bilecek basirette olmak lazım doğal olarak.
PolitikYol