ZEYNEP BAYAR
IMF ekonomistleri tarafından hazırlanan, “Yüksek Güç ve Besin Fiyatlarının Toplumsal Tesirini Azaltmaya Yönelik Maliye Politikası” isimli raporda, ülkelerin yükselen besin ve güç fiyatlarını sübvanse etmemesi gerektiğine vurgu yapıldı. Yurt içi fiyatların milletlerarası fiyatları izlemesi gerektiği belirtilen yazıda, sübvansiyonlar yerine hükümetlerin dar gelirli kümelere direkt nakit dayanağı sağlaması önerildi.
Yazıyı kaleme alan IMF ekonomistlerinden biri olan Türk kökenli Hollandalı Ekonomist Emine Hanedar, rapor hakkında Bloomberg HT’nin sorularını yanıtladı.
Sübvansiyonların bütçeye maliyeti yüksek
Raporda sübvansiyonların, güçte daha fazla tüketimi teşvik ettiği ve dar gelirli haneler yerine yardıma muhtaçlık duymayan kesitlere de ulaştığı kaydedildi. Ayrıyeten, sübvansiyonların maliyetinin çok yüksek olduğu ve başka kıymetli olan devlet harcamalarına daha az bütçe ayrılmasına neden olduğu belirtildi. Bu sebeple, sübvansiyonları uygulayan ülkelerin kademeli olarak lokal fiyatları memleketler arası fiyatlara nazaran ayarlaması öneriliyor.
Hanedar, Bloomberg HT’ye verdiği demeçte güç ve besinde devlet sübvansiyonları yerine hükümetlerin hane halkları ortasında alternatif hedefleme yollarına başvurması gerektiğine vurgu yaptı. Hedefleme formüllerini kullanan ülkelere örnek veren Hanedar, “Bunu muvaffakiyetle gerçekleştiren ülkeler ortasında Togo var. Uydu manzaraları ve telekomünikasyon sağlayıcılarından gelen imajlardaki dataları kullanarak dar gelirli haneler tanımlayabildiler. Yetkililer, 10 gün içerisinde sistemi yerine oturtup Togo’daki yetişkin nüfusun yaklaşık 4’te 1’ine takviye sağlamayı başardı. Buna örnek bir öbür ülke ise Nijerya. Burada, nüfus sayımları datalarını ve yüksek çözünürlüklü uydu imajlarına dayalı yeni bir hedefleme yolu kullanıldı.” dedi.
Hanedar, sübvansiyonların iktisat üzerindeki olumsuz tesiri hakkında ise şu sözleri kullandı:
“Fiyat sübvansiyonları dar gelirli kesitlere yönelik direkt yapılan nakit transferlerinden daha maliyetlidir. Nakit transferleri dar gelirli haneleri maksat alırken, genelleştirilmiş sübvansiyonlar her kesitten beşere ulaşır. Münasebetiyle, direkt nakit transferi fiyat sübvansiyonlarından daha sürdürülebilirdir.”
“Enerji sübvansiyonlarında eser cinsine nazaran ayarlama yapılmalı”
Raporda, güç ve besin yardımları ortasında bir ayrım yapılması gerektiği ve ülkeler özelinde farklı siyasetlerin uygulanabileceği öneriliyor. Dar kesitli hanelerin sıvılaştırışmış doğalgaz tüketme eğiliminde olduğunu belirten Hanedar, daha varlıklı hanelerin ise elektrik, dizel ve akaryakıt üzere güç eserlerini tüketme eğilimi gösterdiklerini söyledi. Münasebetiyle, hükümetlerin enerjiyi sübvanse etmesi gerektiği durumlarda eser tipine nazaran ayarlama yapılması öneriliyor.
Hanedar, birtakım şartlarda besin ve tarımın sübvanse edilebileceğini belirttiği konuşmasında, “Düşük gelirli bir ülkede ortalama bir hane için besin harcaması tüketim sepetinde yüzde 44’ü aşabilirken, bu oran orta gelirli ülkelerde sepetin yüzde 28’ini, gelişmiş ülkelerde ise yalnızca yüzde 16’sını oluşturuyor.” dedi.
Bu nedenle besin güvenliğinin bir tasa kaynağı olması durumunda, hükümetlerin temel besin hususlarını sübvanse edebileceğini söyleyen Hanedar, ithalat vergilerinin düşürülmesiyle tedbirlerin alınabileceğini söyledi. Bu cins tedbirlerin süreksiz olması gerektiğine vurgu yapan Hanedar, besin arzını artırmak için üretimin desteklenmesi ve stokçuluğun engellenmesi gerektiğinin altını çizdi.