İLAYDA KILIÇAY
Sri Lanka, 1948’de İngiltere’den bağımsızlığını kazanmasından bu yana en büyük ekonomik krizle karşı karşıya. Ülkede vatandaşlar besin kıtlığına rağmen uyarılırken, kilometrelerce uzayan yakıt kuyrukları ölümlere yol açıyor.
Ekonomik kriz nedeniyle muhalefetin artan baskısı sonrası 9 Mayıs’ta istifa eden Başbakan Mahinda Rajapaksa’nın akabinde 22 milyon nüfuslu ada ülkesi Sri Lanka’nın yeni başbakanı Ranil Wickremesinghe ülkenin ekonomik krizde olmasının nedeninin evvelki idare olduğunu belirtti. Wickremesinghe, ülkede besin kıtlığının yaşanabileceğini belirterek, “Herkesin durumun ciddiyetini kabul etmesi konusunda uyarıyorum” dedi.
Hindistan’ın medya şirketi NDTV’de kıdemli muhabir olan Sreeja MS, ülkenin içinde olduğu ekonomik krizden Rajapaksa ailesinin sorumlu olduğunu belirtirken, “Günümüzün Sri Lanka’sı insanların temel gereksinimlerine erişemediği, gaz ve yakıt bulmak için sokaklara döküldüğü hatta su tedarikinin kesintiye uğradığı bir yer. Yeniden de Cumhurbaşkanı Gotabaya Rajapaksa tahtını terk etmeyecek ” diye konuştu.
Ülkenin geldiği nokta hakkında Bloomberg HT’nin sorularını yanıtlayan MS, Ülkenin dış borçlarını ödeyememesi nedeniyle Sri Lanka’nın kredi notunun 2020’de düşmeye başladığını belirtti. MS, Sri Lanka’da yaşanan durumu şöyle özetledi:
“Rajapaksa’nın monopol kararları ve arka arda gelen hükümetler, harcamalarıyla ülkenin ulusal gelirini aşmaya zorladı ve sonunda Sri Lanka’yı milletlerarası finans piyasalarının dışında tuttu. Analistler ve muhalefet başkanları tarafından harekete geçmeleri konusunda uyarılmasına karşın, Rajapaksa ülkenin gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 5’ini oluşturan turizm kesiminin toplanmasını bekleyerek ülke iktisadının canlanacağını umdu. Akabinde vergi kesintileri ve kimyasal gübre yasağıyla ülke, azalan dış rezervlere büyük ölçüde bağımlı hale getirildi.”
Yakıt bulunamadığı için okulların kapatıldığı Sri Lanka’da akaryakıt istasyonlarının önündeki kuyrukların kilometreleri bulduğu belirtiliyor. Toplu taşımanın yaklaşık yüzde 60’ının kesintiye uğradığını belirten MS, “Zengin ya da yoksul tüm Sri Lanka vatandaşları yakıt kuyruklarında en az 15-24 saat harcıyorlar. Mağazalarda süt tozu tükendi, bu da birçok kişiyi günde yalnızca bir öğün yemekle yönetim etmeye zorluyor” dedi.
“Çin, borç yapılandırma talebini de geri çevirdi”
MS, “Bu krizden tek kurtulan Gotabaya Rajapaksa oldu. Lakin Galle Face’de istifasına yönelik protestolar gitgide artıyor. Sri Lanka’daki beşerler bugün tek bir emel için birleşmiş durumda” diye belirtirken yardım için ülkelere ulaşarak bir çıkış yolunun arandığını belirtti. MS, Sri Lanka’da yaşanan ekonomik krizin nedenlerinden biri olarak nitelendirdiği Çin’in ise borç yapılandırma talebini reddettiğini belirtti. MS, “Ülkenin dış borcu 51 milyar dolar. Temel gereksinim eserlerindeki kıtlığı hemen gidermek için en az 75 milyar dolara muhtaçlık var ve hazine 1 milyar doların altına düştü” dedi.
Gelişmelere ait Bloomberg HT’nin sorularını yanıtlayan Sri Lanka’nın günlük gazetesi Ceylon Today’de editör yardımcısı olan Sulochana Ramiah Mohan ise bugün ülkede yaşanan ekonomik krizin en önemli nedeninin 2019’da aşırılıkçı kümeler tarafından düzenlenen bombalı taarruzlar olduğu görüşünde. Mohan, “Ülke iktisadının hücumlardan çok makûs halde etkilendiğini bilmiyorduk. Atakların akabinde turizm dalı başta olmak üzere iktisatta güzelleşme yoktu. Yine canlanmayı denedik lakin 2020’nin sonuna kadar ülkeye turist girişi olmadı” dedi.
“Ülkenin 2,5 yıldır hiçbir geliri yok”
Ekonomik krizin ülke halkı tarafından beklenmedik olduğunu belirten Mohan, “Ülkenin iki buçuk yıldır hiçbir geliri yok. Paramız bitti, borçları ödeyemiyoruz. Bugün olanlar büsbütün şok edici. Çin projelerinden hiçbir getiri alamadık. Bunun yanı sıra liman kenti projesi neredeyse tamamlandı. Beklendiği üzere Çinli geliştiriciler proje için rastgele bir yatırımcı bulamadı. O denli bir noktadayız ki, ülkede dolar yok ve hiçbir ülke ile süreç yapamıyoruz. Sonunda bu senaryo siyasi bir ayaklanmaya dönüştü ve hükümetle olan bağlarımızı kaybettik” diye konuştu.
Mohan, Sri Lanka Merkez Bankası’nın 3 trilyondan fazla para bastığını ve basmaya devam edeceğini aktardı. Protestoların ağırlaştığı Mart ayından bu yana Sri Lanka rupisi dolar karşısında yüzde 43’ten fazla kıymet kaybetti.
Hükümetin Milletlerarası Para Fonu (IMF) ile temasta olduğunu belirten Sulochana, sonuca ulaşılıp ulaşılmayacağından emin olmadıklarını söylerken IMF Lideri Kristalina Georgieva, Sri Lanka’nın kreditörleriyle yapılandırma için görüşme halinde olduklarını belirtti.
“Üç ay sonra her şey daha da berbata gidecek”
Makûs gelen datalar nedeniyle hiçbir ülkenin Sri Lanka’ya yardımcı olmak istemediğini belirten Mohan ülkedeki ekonomik görünümü şu sözlerle anlattı:
“Kovid-19 tüm insanlığı olağan dışı formda etkiledi fakat ülkedeki mali kriz önlenebilirdi. Biliyoruz ki çok fazla yolsuzluk oldu ve yalnızca başbakanın değişmesi yetmeyecek, paranın geri alınması da gerekli, gelecek belgisiz. Ülkede ulaşım olmadığı için 18.45’te ofisten ayrıldım ve meskene 22.00’de vardım, bebekler ise süt içemiyor.”
Yüzde 80’den fazla ilaç ithalatı yapan Sri Lanka’nın rezervlerinde Döviz bulunmaması nedeniyle ülkede sıhhat dalı çökmek üzere. İlaç kıtlığı yaşanan Sri Lanka’da tabipler bunun yakın vakitte ölümlere neden olabileceği konusunda uyardı.
Bloomberg HT’nin ulaştığı Sri Lanka’da yaşayan İnşaat Mühendisi Nuzly Hameem ise ülkede inşaat projelerinin yürümediğini ve elektrik kesintileri nedeniyle bilişim kesiminin çöktüğünü söyledi. Hameem, “Kötü idare ve yolsuzluk bu durumda olmamızın nedeni. Rajapaksalar bu krizin gerisindeki ana nedenlerden biri, bu ülkeye yaptıklarının hesabını vermelerini istiyoruz” diyen Hameem şunları söyledi: “Alt ve orta sınıfların neredeyse tamamı günlerinin yarısını güneş ve yağmur altında yolda geçiriyor. Orta gelire sahip insanların parası var fakat ülkede satın alınabilecek temel eserler yok, geri kalanının ise parası yok. Beşerler hüsrana uğradı ve siyasetçilere da kızgınlar. Bizler acı çekerken onlar hayatlarını en güzel formda yaşıyor. Sorumluluğa muhtaçlığımız var.” diye konuştu.
“Aylık 500 milyon dolarlık yakıt muhtaçlığı var”
Sri Lanka Dünya Bankası’ndan 160 milyon dolar borç almış, Başbakan Wickremesinghe ise paranın yakıt tedariki içip kullanılıp kullanılamayacağının görüşüleceğini belirtmişti. Bahse ait konuşan Hameem, “Dünya Bankası’nın yardımına minnettarız bu kimi temel konuları kolaylaştıracaktır. Lakin büyük resme bakıldığında, Sri Lanka’nın yakıt için ayda 500 milyon dolara yakıt muhtaçlığı var lakin yolumuza çıkan tüm yardımları takdir ediyoruz” dedi.