Yazının hedefi, Türkiye’nin içinde bulunduğu kriz ortamı ile ilgili fikirlerimi aktarmak ve durumu daha çok para siyaseti açısından değerlendirmektir.
Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere, 2021 Mayıs ayına kadar kur 7.30-8.30 civarında dalgalanırken, enflasyon %15-%17 dolaylarında seyretmiştir. Haziran ayında “faiz neden enflasyon sonuç” tezi ortaya atılmış ve tezin gerektirdiği faiz indirimleri Eylül 2021’de başlamıştır. Merkez Bankası (TCMB) Para Piyasası Heyeti (PPK) bir haftalık repo ihale faiz oranını (politika faizi) 23 Eylül’de %19’dan %18’e, Ekim ayında %16’ya, Kasım ayında %15’e, ve Aralık ayında %14’e indirmiştir. (Halbuki 2021 yılı başında PPK yılın birinci toplantısında siyaset faizini %15’ten %17’ye, 18 Mart’ta da %19’a yükseltmişti. O sıralarda enflasyon oranı %15-16 seviyesinde seyrediyordu.)
Laboratuvar olarak kullanılan Türkiye’de test edilen hipotezin öngörüsünün tersine, hem enflasyon, hem kur yükselmeye başlamış, Aralık 2021’den itibaren enflasyonun artış suratı yükselmiştir. Kur ise örtülü müdahaleler sayesinde 2022 Mayıs ayına kadar 15 TL’nin altında kalmıştır. Olağan bu gelişmelerde Türkiye’nin üretimden uzaklaşıp daha çok dışa bağımlı hale gelmesi, 20 Şubat 2022’de başlayan Rusya-Ukrayna savaşı ve neden olduğu petrol ve besin eserlerinde fiyat artışları, ve başka küresel faktörlerin de kıymetli rolü vardır. Lakin Türkiye’de gerek enflasyon oranı, gerek kur artış oranı başka ülkelerde olduğundan çok daha yüksek seyretmektedir (Ocak 2001-Ocak 2022 ortası Türkiye’de dolar %95 paha kazanmıştır.) Bu farkın esas nedeni, Türkiye’de izlenen yanlış para politikalarıdır. Misal sıkıntılarla karşılaşan başka ülkeler tedbir maksatlı faiz artırımına ve mali daralmaya giderken, Türkiye tam aksini yapıp, iktisat biliminin kabul etmediği bir hipotez doğrultusunda, faiz oranını düşürmüştür (Eylül-Aralık periyodunda siyaset faizi 5 puan düşürülmüştür).
Bankaya yatırılan mevduata verilen negatif gerçek faiz (%14 faiz oranı-%36 Aralık enflasyonu = -%22 gerçek faiz), birikimlerinin satınalma gücünü korumak saikiyle insanları döviz, altın üzere farklı yatırımlara yöneltmiştir. Aralık 2021’de Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) çıkarılmıştır. Aykırı dolarizasyonu sağlamak hedefiyle çıkarılan KKM, kura endeksli olduğu için kurdan direkt etkilenen bir enstrüman niteliğindedir. Bu nedenle “örtülü dolarizasyon” formunda de düşünülebilir. 27 Mayıs 2022 prestijiyle “açık ve örtülü dolarizasyon”un toplam banka mevduatındaki hissesi %72’ye ulaşmıştır. TL’nin hissesi ise %28’e gerilemiştir. 27 Mayıs haftasında yalnız KKM’nin toplam mevduat içindeki hissesi %14 civarındadır. Döviz kurundan etkilenen mevduatların toplam mevduat içindeki hissesinin yüksek olması, para siyasetinin aktifliğini kısıtlamaktadır.
Kur Muhafazalı Mevduat (KKM)
KKM’ye birinci girişler 22 Aralık 2021 tarihinde, 1 Dolar 11.3 TL iken başlamıştır. 24 Aralık prestijiyle iştirak 29 milyar seviyesine gelmiştir. 3 aylık KKM’ın vadesi dolduğunda dolar kuru 14.84’e yükselmiştir. KKM’ın bu devirdeki getirisi %27 olmuştur. (Vadeli mevduata stopaj uygulanırken, KKM’ler vergiden muaf tutulmaktadır.)
…
KKM Uygulamasında Hazine’nin Yükünün Artmasında Bankaların Rolü
Aslında Hazine’nin yükünün artmasında bankaların da rolü var. Örneğin, 200.000 TL’ye yakın bir KKM’a banka %14 veriyor. Halbuki olağan bir vadeli mevduata birebir tarihte, tıpkı vade, tıpkı ölçü için %16 veriyor. Mevduat sahibi kur riskine karşı KKM’yi tercih ediyor. Kur artıyor ve diyelim KKM’ın getirisi %20 oluyor. Banka bunun yalnızca %14’ünü, Hazine ise %6’sını karşılıyor. Halbuki banka olağan vadeliye verdiği %16’yı KKM’a da uygulasa, Hazine’ye düşen kısım yalnızca %4 olacak. Hazine’ye yansıyan yükün azaltılması için hükümet en azından bankaların KKM’a uygulayacağı faize bir alt hudut getirebilir diye düşünüyorum. (Aslında KKM’ye verilecek faiz oranı siyaset faizi + 3 puan olarak belirlenmiştir. Lakin bu yalnızca döviz bozdurarak açılan KKM’ler için geçerlidir.)
Haziran 2022’nin birinci haftasında, KKM hesapları 848.9 milyar TL’ye ulaşmıştır. KKM’lerin vade hitamında %90 oranında yenilendiği söz edilmektedir. Birebir tarihte Merkez Bankası net rezervleri, swap hariç, eksi 52.2 milyar dolar seviyesindedir. Bu durumda döviz satışı ile kurları baskı altında tutmaya devam etmek mümkün olamayacaktır. Kur artışları kaçınılmaz görülmektedir. Bunun sonucunda da KKM’nin Hazine üzerindeki yükü giderek artacak, bütçe açıkları olumsuz etkilenecek, para basma ihtiyacı artacaktır. KKM uzun vadede enflasyonu körükleyecek bir uygulamadır. İlâveten, uygulama gelir transferine, bu yolla da gelir dağılımındaki adaletsizliğin artmasına neden olacaktır.
Kur artışları ile ilgili bir öngörü yapmaya çalışalım. (Örnekte ABD doları kullanılmıştır.)
Serbest kambiyor rejiminde, kura müdahale olmadığı/gerekmediği bir ortamda, kur artış oranı kabaca, ”Türkiye’nin enflasyon oranı eksi ABD enflasyon oranı” biçiminde belirlenir. Türkiye için iki başka halde hesaplanan enflasyon oranını kullanarak kur varsayımında bulunalım.
….
GES UYGULAMASI (1)
10 Haziran 2022 tarihinde ilan edilen Gelire Endeksli Senet (GES), 3 ayda bir kupon ödemeli, 6 ay vadeli bir Devlet iç borçlanma senedidir.. Üç ayda bir kupon ödemesi hesaplamasında, 2022 Yılı Bütçe Kanunu’nda 2022 yılı için, Devlet Hava Meydanları İşletmeleri (DHMİ) ve Kıyı Emniyet Genel Müdürlüğü (KEGM)’ne ilişkin gelir iddiası, baz olarak kullanılmaktadır. Kupon getirisi ile ilgili olarak bir de taban ve azami sonlar belirlenmiştir. İlan edilen kupon oranına baz teşkil edecek olan endeks kıymeti, minimum 95 ve azami 110 seviyesinde olabilecektir. İlan edilen kupon oranının minimum %95’ine denk gelen getiri garantisi verilmektedir. Hazine senet için 3 aylık dönemsel getiriyi %5.32, yıllık bileşik getiriyi ise %23.04 olarak belirlemiştir. Hasılat hissesi gerçekleşmesinin projeksiyonun üzerinde olması halinde daha yüksek getiri elde edilebilecektir. Fakat bu getiri, ilan edilen kupon getirisinin 1.10 katını geçemez. Bu durumda azami dönemsel getiri = %5.32 x 1.10 = %5.85 (yıllık %25.5) olmaktadır. Başka bir deyişle dönemsel getiri %5.85’i (yıllık %25.5) geçemez.
GES’in dolarizasyonu önleyebilecek bir enstrüman olabileceğini düşünmüyoruz.
Türkiye’nin şu anda içinde bulunduğu durumun kısmen dolarizasyon menşeli olduğu düşünülüyor. Tasarruflarını dolar yahut dolardan etkilenen enstrümanlarda tutan beşerler, olumsuz gidişattan sorumlu tutuluyor. Bunun büyük haksızlık olduğunu düşünüyorum. Küçük tasarruf sahipleri de var bu suçlanan kümede. Tasarruflarının bedelini müdafaaya çalışmak bu insanların en doğal hakkı. Türkiye’de yaşanan nispi çok enflasyon ve kur artışlarının nedeni büyük ölçüde siyaset yapıcılarının yanlış kararlarıdır. Cürmü kendilerinde arayıp, gelişmelerin gerçek nedenini yanlışsız teşhis edip, iktisadın emrettiği yanlışsız siyasetlere dönmeleri gerekmektedir. Halbuki idare inatla yanlış hipotezinde israr etmekte, günü palyatif önlemlerle kurtarmaya çalışmaktadır. KKM üzere, GES üzere uygulamaların Hazine’ye getireceği yük, uzun vadede enflasyonu körükleyebilecek niteliktedir. GES’lerin bir sonucu da paranın banka mevduatından çekilip, Hazine finansmanına yönlendirilmesi biçiminde olacaktır.
Politika faizinin ısrarla düşük tutulması, insanları yanıltmaktan öbür birşey değildir. Siyaset faizi %14 iken, birtakım bankalar mevduata %22 faiz vermekte, birebir formda kredi faiz oranları da yüksek seyretmektedir. Yeni çıkarılan GES üzerinden bile Hazine, minimum %23.04 getiriyi garanti etmiştir.
Kriz periyotlarında gerek içerde gerek dışarda “güven” ortamı çok kıymetli bir rol oynamaktadır. İçte ve dışta itimat kazanmak için idare çaba sarfetmelidir. Burada şeffaflık ve hesap verebilirlik değerlidir. Şayet siz faizi düşürüyorum deyip, çıkardığınız senetler üzerinde %23’lerde faiz garantisi verirseniz, “gelire endeksliyorum” deyip sonra GES getirisine üst hudut koyup (%25.5), gelirin tesirini çok aza indirirseniz, şeffaflığı önleyerek pek çok bilginin halka ulaşmasını engellerseniz, adrese teslim ihaleler düzenlerseniz, gereken inanç maalesef geri gelmeyecek, beşerler dolarizasyondan vazgeçmeyeceklerdir.
Aralık ayında bir de halk ortasında “keriz silkeleme operasyonu” diye tanımlanan bir olay yaşandı. 17 Aralık 2021 Cuma günü dolar kuru 17.14 TL. 20 Aralık Pazartesi günü saat 19:40’da kur 18 TL’ye tırmanıyor ve bu yükselişe göz yumuluyor. Birebir gün Cumhurbaşkanı KKM’yi açıklıyor ve art kapıdan dolar satılarak gecikmeli bir müdahale ile kurda çok bir düşme sağlanıyor. 21 Aralıkta kur 12.18 TL … Bu “keriz silkeleme operasyonu”, bilhassa, korunmaya muhtaç küçük yatırımcıyı büyük kayıplara uğratmış, inancın daha da sarsılmasına neden olmuştur.
Yazının tamamı burada.