Fed’in 21 Eylül’de 75 baz puan faiz artışına gitmesi, ABD’de açıklanan son enflasyon verisinin beklenenin üzerinde gelmesi sonucunda katılaşmış üzere idi ve bu mümkünlüğü piyasalar güçlü biçimde içselleştirdiler. Beklenenin olması ile birlikte, dolar başka rezerv paralar karşısında paha kazanmaya devam etti.
Fed’in agresif faiz artırımı ve bu faiz artırımı karşısında öbür gelişmiş ülke merkez bankalarının faiz artırımları sonucu dünya çapındaki nakdî sıkılaştırmadan gelen yıkıcı sinerji ortaya çıkmakta ve bunun da dünyayı şiddetli bir resesyona itme mümkünlüğü giderek artmaktadır. Fed’i ve Lideri Powell’ı ve öbür merkez bankalarını bu noktaya taşıyan olgu, başlarda enflasyonu dikkate almayan, enflasyon olgusuna tedarik zincirlerindeki süreksiz kırılmalar olarak gören bir anlayıştır. Bu nedenle hem merkez bankalarının bilanço küçültme hem de faiz artışlarına geç başlamaları, başta Fed olmak üzere enflasyonun süreksiz olmayıp kalıcı olma mümkünlüğünün yüksekliğine karşı yüksek faiz artışlarına gitme ve bu süreci de devam ettirme zorunda kaldılar. Zira, başta Fed olmak üzere birçok merkez bankası temel amaçlarının fiyat istikrarını sağlamak ve münasebetiyle enflasyon konusunda güvenilirliğini kanıtlamak zorundadır. Bu bağlamda, Fed bakış açısına nazaran, toplumdaki bastırılmış enflasyon beklentileri, Fed’in nispeten yumuşak bir iniş gerçekleştirebileceği inancıdır. Lakin bu inanç giderek bozulmaktadır. Gerçekten Fed Lideri Powell’ın açıklamalarının özü, ABD’deki firmaların, hane halklarının acı çekmeden enflasyonun düşürülemeyeceğinin sözüdür. Bu nedenle, ekonomik yavaşlamanın olacağı hatta bunun bir resesyonla sonuçlanacağını işaret etmektedir. Bu sürecin, 1970’lerin enflasyonunu sona erdirmek için gereken çok yüksek işsizliğin devam ettiği çeşitten bir daima devir olup olmayacağı ise tartışmalıdır. Bu süreç AB iktisadını ve İngiltere’ye sıçrayarak Batı’nın büyük resesyonuna dönüşme eğilimi giderek güçlenmektedir.
Fed’in agresif faiz artırımları güçlü dolar sonucunu ortaya çıkarması, gelişmiş ülkelerin paraları üzerinde olumsuz bir baskı oluşturmaktadır. Bu baskı yanlış iktisat siyasetleri ile bütünleştiğinde de yıkıcı sonuçlar ortaya çıkarıyor. Birkaç gündür Birleşik Krallık ve parası Sterlin ’in başına gelenleri de bu bağlamda düşünmek gerekir. Yeni Birleşik Krallık Hazine Şansölyesi Kwasi Kwarteng’in vergileri düşürmesi ve ekonomik büyümeyi canlandırmak ve ülkenin güç krizine müdahalesini finanse etmek için borçlanmayı artırmasının akabinde dolar karşısında, Sterlin büyük bir bedel kaybetti. Teorik bağlamda da ikiz açığı olan bir ülkenin ulusal parasının paha kaybetmesi kaçınılmazdır. Bu siyasetlerin iç açığı daha da artıracağı telaşı Sterlin’in dolar karşısında birkaç gün içinde çok paha yitirmesini ortaya çıkardı, tıpkı AB parası Euro’nun dolar karşısında kıymet yitirmesi üzere. Sterlin’in çok bedel yitirmesi ile Birleşik Krallık yen Başbakanı Liz Truss’ın ekonomiyi düzeltir imajı da büyük yara aldı. Bu yarayı tedavi etmek için yüksek oranda faiz artışı kaçınılmaz hale gelmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerde ikiz açığın yanında bir de temerrütte düşme riskine bağlı olarak ulusal para bedel yitirir. Gelişmiş ülkelerin bilhassa ABD ve İngiltere üzere ülkelerin temerrütte düşme riski olmadığı düşünülür. O denli ki en paniğe kapılan tüccar bile bir gün Majestelerinin hükümetinin borçlarını ödeyemeyeceğini resmen ilan edeceğini varsayım edemez. Bugün iç açık ve dışa açığı yüksek olan ülkelerin temerrütte düşme riski yüksek olarak gerçekleşmektedir. Zira bu ülkeler “Majestelerinin Hükümeti” değildir, her an temerrütte düşebilirler.
Tüm gelişmiş ülkeler bir biçimde faiz artışına yönelirken, Türkiye faiz indirimlerine devam etmektedir. Böylesi bir ortamda Türkiye’ye döviz akışı kesilmekte, hatta bilakis dönmektedir. “ Dost Ülkeler”den yalvar yakar alınan paralar ile kaynağı muhakkak olmayan para girişleriyle ülkenin vadesi gelen dış borç ödemelerini ve cari açığını finanse etmek giderek güçleşmektedir.
Türkiye’nin bugünlerdeki risk primi 750 -800 aralığında dolaşmaktadır. Zira dış açığı tarihi rekorlar kırarken, iç açığı da OVP’da Haziran ayındaki getirilen ek bütçeden neredeyse bir kat daha fazla öngörülmektedir. Gerçekten ek bütçede yılsonu bütçe açığı 278,4 milyar TL olarak öngörülmüşken, OVP’de yıl sonu bütçe açığı 461,2 milyar TL olarak belirlenmiştir. Tüm bunların yanında Türkiye’deki enflasyonun, gelişmiş ülke enflasyon karakteri ve yüksekliği manasında, farklı enflasyon olduğu ve gelecekte enflasyonun %20’ler altına düşürülmesinin radikal ve yapısal tedbirler gerçekleşmeden çok güç olması, zati çok fazla paha yitirmiş TL üzerinde olumsuz baskı oluşturmaktadır. Bu baskı giderek de artmaktadır. Türkiye’nin seçime gittiği ve seçim iktisadı emarelerinin gitgide arttığı bir ortamda, sabit kambiyo rejimi dışında her ne tedbir alınırsa alınsın, İngiltere’deki üzere bir sabah kalktığımızda TL’nin çok aşırı kıymet kaybetmesi ile karşılaşabilme mümkünlüğü gitgide artmaktadır.
Prof. Tahsin BAKIRTAŞ