NielsenIQ’nun araştırmalarına nazaran; e-ticaret, 2022 yılının birinci 4 ayında, geçen yılın tıpkı devrine kıyasla yüzde 68 büyüme kaydetti. Salgın periyodunda başlayan e-ticarete yönelim bu alanda faaliyet gösteren platformlarda önemli bir büyümeye yol açmıştı. Artışın sürdüğü görülüyor. Bu noktada bütün dünya e-ticarete özel bir düzenleme getirilmesini konuşmaya başladı. Dünya konuştu ancak Türkiye yaptı. Meclis tatile girmeden jet süratiyle komiteye getirilip yarım günde görüşülen e-ticaret yasası, genel suradan da büyük bir çoğunlukla onaylanarak geçti. Aylardır konuşulan lakin kimsenin detaylarına hakim olmadığı düzenleme, iki gün içinde bir oldu bitti ile hayatımıza girdi. Yasanın önümüzdeki yılın başından itibaren kademeli olarak uygulamaya konulması bekleniyor.
OYUNU BOZAR NİTELİKTE
Ticaret Bakanlığı geçen hafta düzenlemeye ait bir not geçti. Mevzuyu haberleştirip yayınladık. Daha sonra bu düzenleme, açıklananın dışında neler getiriyor diye bir bakalım dedik. Bilenlere de sorduk. Bakanlığın açıklaması ağırlaşma ve monopolleşme eksenindeydi. Yasanın özü bir manada rekabet siyasetine ait görünüyor. Ancak orada Rekabet Kurumu üzere bir yapı var ve süpermarket olayında gördüğümüz üzere ceza konusunda da elini korkak alıştırmıyor. Yeniden Kurum’un bir düzenleme içerisinde olduğu da biliniyor. Bunun yanında yeni düzenlemedeki reklam ve indirim kısıtlamalarının, tüketicinin aleyhine sonuçlar doğurabilecek nitelikte olduğu uzmanlarca lisana getiriliyor. Bilhassa platformların kendi markalı eserlerini satamaması, satışlardan elde ettiği bilgileri diğer ortamlarda kullanamaması, reklam bütçelerinin sınırlanması üzere unsurlar oyunu bozar nitelikte. Zira platformların kendi markalı eserleri sayesinde ek bir üretim ekosistemi yaratılmış, hatta iş e-ihracat boyutuna varmış durumda. Bu durum Türkiye İktisat Modeli’nin üretim, istihdam ve ihracat unsurlarına pek de uyumlu görünmüyor.
HAKLARI KORUYAN HUSUSLAR OLUMLU
Öte yandan düzenlemede, platform satıcılarının haklarını koruyan; platforma tüketiciler tarafından yapılan ödemelerin beş gün içinde satıcının hesabına geçirilmesi, satıcıların kampanyalı satış yapmaya zorlanamaması, platformun tek taraflı mukavele yapmasının yasaklanması, mukavelelerin açık ve şeffaf olması, bir hesabın askıya alınması halinde bunun objektif bir münasebete dayandırılması ve satıcıların buna karşı itiraz yolunun açık olması üzere epey yerinde kararlar de var. Bunun yanında düzenlemede epeyce zahmet yaratacağı düşünülen kısım ise büyük dijital platformlara yönelik getirilen yüklü lisans fiyatları. Platformların net süreç hacimleri üzerinden alınması planlanan lisans fiyatlarının oranı yüzde 20-25’ler düzeyinde olacak. Yani bir nevi BDDK’nın bankalara getirdiği kredi kısıtlamaları üzere sınırlayalım derken büyümeyi engelleyecek ve bugün endüstriciler nasıl kredi bulamıyoruz diyorlarsa, platformlar da süreç büyümesin, daha çok fiyat ödemeyelim diye faaliyetlerini sınırlayacak.
RESMEN EK VERGİ GELDİ
Yani her ne kadar kamuoyunda e-ticaret platformlarına reklam sınırlaması biçiminde bir kanaat oluşsa da işin cirosal ve vergisel bir boyutu da var. Bu platformlar çok büyük hacimde süreçlere aracılık ediyor olsalar da bu, onların cirosu değil. Bu manada net kârlılıkları düşük hatta kimileri ziyanda ve fonlamalarla büyümelerini sürdürüyorlar.
Örneğin; 100 milyar liralık net satışa aracılık eden bir platformun 11.5 milyar lira ödemesi gerekecek. 100 milyar liralık net satışa aracılık eden platformun net komite geliri 8.5 milyar lira. Gelirin 1.35 katı bir vergi kelam konusu olacak. Bu türlü olunca verginin maksadı kamuya gelir yaratmak değil, büyüyen platformları cezalandırmak oluyor. Tüm bu aksiliklerin yaratacağı belirsizlik ortamının da son birkaç yılda ülkeye 6-7 milyar dolar direkt yatırım gelmesini sağlayan bir bölümde yatırım iştahını kapatabilir.
KARGO İŞİ FİYATLARI ARTIRACAK
Oysa bu platformlar büyüdükçe ve belirli bir ölçeğe geldikçe kârlılığa ulaşıyorlar ve ekonomik manada kıymet yaratabiliyorlar. Nedir? Daha ucuz kargo, reklam pastasının büyümesi, satıcıların kendine daha büyük pazar bulması. Bu platformlar sayesinde Kars’taki meskeninde el işleri üreten bir bayan, İzmir’e bu eserlerini basitçe satabiliyor. Platformların kendi kargo yani dağıtım ağlarını kullanamaması, satıcılara ek maliyet getirecek bir durum. Bu da fiyatlarda artış demek. Bunun yanında elbette platformların belirli kurallarının pazar yerlerinde yer alan satıcılara yönelik sınırlamaları vs. var.
Ticaret Bakanlığı’nın hazırladığı maddede bunlara yönelik unsurların yer alması, bu alanın düzenlenmesi hakikat bir adım oldu. Fakat mevcut ekonomik meşakkatler düşünüldüğünde pazarı küçülten değil büyüten, pahalılaştıran değil ucuzlaştıran adımlar beklenirken, bu türlü bir ömürüz oldu. Lisans fiyatı probleminde Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın görüşü ne oldu, merak ettim. Zira yaklaşan seçim ortamında şimdi kimsenin mutluyuz demediği bir düzenleme, Cumhurbaşkanı düzeyinde de rahatsızlık yaratabilir. Yani tekrar kaş yapalım derken göz çıkarma durumu bir nebze yaşanmış görünüyor.
REKABET KURUMUNUN GÖRÜŞÜ ALINDI MI?
Peki, bu zahmetli düzenleme nasıl ortaya çıktı? Zira dal paydaşları ile yasa hazırlanması yerine Ankara’da birileri, masa başında aldı defteri kalemi eline, yazdı da yazdı. Elbette bu arkadaşlara akıl veren kimi profesör siyasetçi danışmanlar da oldu. Üç farklı taslak hazırlandı lakin nedense en külfetli olanı tercih edildi. Düzenlemeden etkilenecek platformlara taslak aktarılıp görüş belirtmeleri için yalnızca bir gün verildi. Duyumlarımıza nazaran Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bile bilhassa vergisel düzenleme konusunda sonradan bilgisi oldu ve mevzuyu Ticaret Bakanı’na sordu. Milletvekilleri taslağı güzelce etüt etmiş olacaklar ki yarım günde ilgili komiteden saatler içinde de genel konseyden geçti. Anladığım kadarıyla süpermarket zincirlerinin geldiği durumdan hareketle emsal bir kartel oluşmaması için uğraş var. Lakin merak ediyorum bu düzenlemeler yapılırken ticaret odalarından ve en değerlisi de tüketici örgütlerinden görüş alındı mı? Uzmanlar düzenlemenin dünyadaki örnekleri ile benzeşmediğini söylüyorlar.
Hal bu türlü olunca Prof. Dr. İnanç Sak’ın Dünya Gazetesi’ndeki köşesinde yazdığı üzere bir durum oluyor: “Dijital dönüşüm çağında Türkiye’nin süratle büyüyen e-ticaret piyasasını elbette düzenlemesi gerekiyor. Lakin bu düzenlemelerin piyasanın gelişmesini zorlaştırmaması, kolaylaştırması temel olmalı. Büyümeyi engelleyen değil büyüyenin, pazar gücünü rakipleri ve müşterileri aleyhine kullanmasını engelleyecek bir çerçeveye gereksinim var. Bu o denli değil. Bu husus ile ilgili Rekabet Kurumu’nun olumlu görüşü alınmışsa, vaziyet daha da makus demektir.”
Esasen bu türlü bir inceleme durumu yasa çıktıktan sonra değil çıkmadan evvel olmalıydı lakin herkesin konuştuğu, maddeyi gören bilen pek olmadı. Anlaşılan o ki düzenleme uygulamaya girene kadar, daha konuşulacak çok mevzu çıkacak.
Yazarın izniyle Aydınlık’tan tekrar yayınlanmıştır
FÖŞ haykırdı: İktisatta Tüm Kötülüklerin Anasını Açıklıyorum!
Sahte hesapların sepette bıraktığı eserler, e-ticarette yılda 5,7 milyar dolar gelir kaybına yol açıyor
Perakendeyi Kökten Değiştirecek Global 2022 Trendleri…