“Ortodoks iktisat” denilen ve akademide bütün iktisat öğrencilerine ezberletilen doktrinin adeta bir amentü üzere benimsediği bir tez vardır: Taban fiyatı arttırırsanız ülkede işsizlik artar.
Bu tez kolay bir arz ve talep grafiği ile öğrencilere anlatılır. Burada verip temelden yanlış ve çok kolay olan o grafikle başınızı karıştırmayacağım. İlgilenenin bulması 5 dakika sürmez. Dünyanın en yaygın propaganda edilmiş efsanelerinden biridir zira.
Hiçbir vakit gerçek hayatta yanlışsız dürüst test edilmemiş bu efsaneyi David Card, Joshua Angrist and Guido Imbens gerçek dünya için test ettiler. Ve ne buldular dersiniz? Muhafazakar/liberal Ortodoks iktisadın emin olduğu bu “kesin” (!) ilişki gerçek dünyada hiç de o denli gözükmedi. Bu iktisatçılar üstelik sendika çalışanı ya da solcu filan da değildi. Yalnızca gerçeği ölçmüşlerdi. Minimum fiyatın işsizliği mecburî olarak arttırmayacağını ABD özelinde ortaya çıkaran çalışmalarıyla 2021 yılında Nobel aldılar. Ama muhafazakar/liberallerin hâkim olduğu o ders kitaplarında zerre değişiklik olmadı. “Asgari fiyat kesinlikle işsizlik yaratır” safsatası öğrencilerin beyinlerine şırınga edilmeye devam ediliyor.
Şu günlerde Türkiye’de minimum fiyat için temmuz başında bir orta artırım yapılması konuşuluyor ve muhakkak bir hükümran iktisat etrafı üstteki safsatanın Türkiye için olan versiyonunu papağan üzere tekrarlamakla meşgul: Minimum fiyattaki artış yalnızca işsizlik yaratmaz; üstelik tıpkı vakitte enflasyona da sebep olur. Çünkü zavallı patronlar, maliyetleri artacağından çaresiz artırım yapacaklardır.
Gelin bu alaturka safsata hakkında da birkaç kelam edelim.
Öncelikle son yıllarda ulusal gelirde emeğin hissesine bakalım. Aşağıdaki tablo durumu gösteriyor. 2020 yılı 1. Çeyreğinde GSYH içinde emeğin hissesi %39,1 iken 2022 1. Çeyreğinde %31,5’a düşmüş. Pekala tıpkı devirde enflasyon ne olmuş? TÜİK’e nazaran bile 2020 mart ayında enflasyon yıllık olarak %11,86’dan 2022 mart ayında %61,14’e çıkmış. Yani emek gelirleriyle enflasyon ortasında öylesine ivedi ve kolay bir korelasyon kurmaya heveslisiniz madem, kuracağınız bağlantı lakin şöyle olabilir: Emek gelirleri düştükçe enflasyon artıyor!
Gelelim minimum ücrete…
Şu andaki kurla net taban fiyat olan 4253 TL topu topu 256 dolar ediyor. Uzun uzun sayılara boğmayayım yazıyı. Türkiye OECD içinde en düşük minimum fiyatlardan birine sahip ve Avrupa’nın gelişmiş ülkelerine nazaran ise en düşük… Bir örnek verelim 2020 yılında Almanya’nın minimum fiyatı 1584 avro, Fransa’nın 1540 avro iken Türkiye’de taban fiyat 440 avroydu. Bugün o ülkelerin minimum fiyatı aşağı üst benzeri düzeylerde lakin Türkiye’de minimum fiyat 242 avroya düştü. Buna karşılık tıpkı müddette enflasyonun ne kadar yükseldiğini birkaç satır evvel verdim.
Yeri gelmişken Türkiye’de taban fiyata, TL olarak nominal artırımların kötü olmadığını zira iktidarın hedefinin neredeyse herkesi taban fiyatla çalıştırmak olduğunu ekleyelim. Bu siyaset sonucunda Türkiye’de minimum fiyatla çalışanların toplam çalışanlara oranı yıllar içinde yükseldi ve şu anda bu oranın Avrupa’da en yüksek olduğu ülke Türkiye.
Bütün bu müddette ise TÜİK enflasyonuna nazaran bile, minimum fiyatın gerçek satın alma gücü feci biçimde düştü. Hal böyleyken bunun enflasyonu frenlemeye bir tesiri oldu mu? Hayır olmadı. Varsa bir tesir tam aksisi bir tesir: Fiyatları, ister ulusal gelir içindeki hisseleri, ister gerçek satın alma güçleri, ister dolar yahut avro cinsinden ölçün sonuç değişmiyor: Ücretler düşerken enflasyon da yükseliyor.
PEKİ NEDİR BU SÖZÜMONA “PARADOKS”UN SIRRI?
Ortodoks iktisat kitaplarına ve bunları ezberlemiş birtakım iktisatçılara nazaran bu açık bir paradoks! Tıpkı yazının başında bahsettiğim Nobel mükafatı çalışmasının sonuçları gibi…
Fakat alternatif iktisat teorilerine ve özgür kanıya müsaade verirseniz ortada paradoks filan yok.
Olan şu:
Türkiye bir zamanların Çin, Tayvan, Kore’si gibi temel olarak ihracatla büyüyen bir ülke değil. İç pazar bu ülke için her vakit değerli oldu. Tıpkı birçok Avrupa ülkesi gibi…
Şayet emeğin ulusal gelirdeki hissesini çok düşürürseniz, ki Türkiye örneğinde bu ortalama fiyatı minimum fiyata yaklaştırmak ve her ikisinin de gerçek alım gücünü düşürmek demektir, bunun sonucu hem toplam talep düşer hem de talebin bileşimi ve nispî fiyatlar bozulur.
Nihayetinde düşük talep nedeniyle eksik yatırım, düşük büyüme, “erken sanayisizleşme”, “fakirleştiren ihracat” ve “orta gelir tuzağı”nın içinde kalırız. Yaşadığımız süreç de budur. Çok düşük fiyatların sonucu yatırım açığını kapatmak için çok dış borç alımı, düşük emek fiyatları nedeniyle yanlış ve ilkel teknoloji seçimi, düşük talep nedeniyle eksik yatırım ve kapasite kullanımı, düşük ölçekli üretim nedeniyle yüksek ve daha da yükselen üretim maliyetleridir.
Bu tercihin sonu daima bir ekonomik krizden bir başkasına savrulmaktır.
Gelelim fiyatların enflasyona etkisine…
TCMB’nin bir çalışmasına atıf yapan bir tvit vererek sizi uzun uzun o cins çalışmaların özetiyle yormaktan kurtarayım:
Demek ki tarım dışı bölümlerde işçi maliyetinin toplam maliyetlerdeki oranı % 13, bu maliyetlerin minimum fiyatlardaki artışa hassaslığı da yalnızca % 5,9 kadardır.
Üstelik hizmetleri hariç tutup yalnızca temel artı bedel üreten endüstriye bakacak olsak buradaki işçi maliyeti % yüzde 13 değil % 8,9’dur; yani endüstrinin taban fiyata hassaslığı yalnızca ve yalnızca % 4,45’tir. Buna karşılık endüstrinin toplam talebe hassaslığının ne kadar yüksek olduğunu burada ispata bile gerek yoktur.
Özetle şöyle diyebiliriz:
ASGARİ FİYAT ARTIRIMINA BİR DE BU TÜRLÜ BAKIN
Asgari fiyat artışının enflasyonu önemli manada olumsuz etkileyeceği tarafındaki tezler ne içsel mantık olarak ne de bilgilerle gereğince uyumlu değildir. Bir cins ortodoks iman üzere söylenip duruyor.
Fiyat artışlarının enflasyonu arttırıp arttırmayacağı; hangi kaynaklarla finanse edildiğine, öbür maliyetlerde tasarrufa gidilip gidilmediğine, ķâr ve rantlarda azalma olup olmadığına bağlıdır. Olmamışsa, enflasyonun sebebi minimum fiyat artışı değil emek aykırısı bu tercihlerdir.
Bütün bu olumsuz tercihler nedeniyle (asgari) fiyat artışlarının kısa devirde enflasyonist bir tesir yaratabileceğini bir an için kabul etsek bile bu tesirin orta ve uzun periyotta de devam edeceğini öne sürmek daha da zordur.
Uzun periyotta sağlıklı ve nizamlı bir talep artışı, yanlışsız ölçekte üretimi ve teknoloji seçimini olumlu tarafta etkileyerek hem enflasyon kısır döngüsünden hem de orta gelir tuzağından çıkmamıza olumlu katkı sunacaktır.
KALP PARAYLA FİYAT ARTIŞI
Yukarıdaki satırlarda, buna karşın, fiyat artışlarının enflasyona neden oluyor üzere görülmesinin bir sebebi de mevcut. Bunu biraz açalım.
Şayet devlet ve bankacılık sistemi işbirliği içinde fiyat artışlarını karşılıksız para “basarak” finanse ederse o vakit enflasyon olabilir. Lakin bu durum çalışanlara, fiyat ödemelerinin bedeli düşük para yani bir manada kalp para ile ödendiğini gösterir.
Enflasyonun sebebi fiyatların artması değil, o fiyatların karşılıksız para ile ödenmesi; yani halkın açıkça dolandırılmasıdır.
Tele1