Türkiye’de iktisat siyasetini artık BDDK yönetiyor. Sevgili Nebati Abim’e nazaran, finansal istikrarı destekleyici tedbirler devam edecek. Bunun meali kolay. Her sabah uyandığımızda BDDK’nın kredi transfer sistemi ve bankacılık sistemi üzerinden öbür bir finans dışı dalda hür piyasanın işleyişine müdahale ettiğini göreceğiz. Dövizi merak edenler için söyleyeyim. Herhalde Ağustos’a kadar kur şokundan kurtulduk. Lakin, sonrası tekrar 2021 Aralık’ta gösterime giren sinemanın tekrarı, çünkü
Sistemde ağır döviz açığı var
Dışardan döviz gelmiyor, getirilemiyor
Erdoğan’a ve geleceğe itimadı sıfırlanan vatandaş daima alıcı
BDDK, sistemdeki dövizi elden ele dolaştırarak top çeviriyor. Kıyamet Günü’nü ertelemeye çalışıyor.
Bunca mevzu ortasında vatandaş açısından en kıymetlisini seçtim: Kripto krizi, zira The Independent’te 2021 Eylülü’nde çıkan bir habere nazaran 2.4 milyon kripto yatırımcımız vardı. Krizin patlak verdiği 1Ç2022’de bu 5 milyona yaklaşmış, yatırılan tasarruf ölçüsü da $2 milyarı bulmuş olabilir. (Şahsi tahminlerim)
Daha altı ay evvel finans tarihini değiştirecek bir inovasyon olarak övülen kriptolar niçin çöktü? Zira beşerler tarihten ders almıyor. Büyük Britanya’da pay senetlerini dünyaya tanıştıran South Sea Company’nın çöküşünden bu yana her gerçek keşif ve mali inovasyon mali krize yol açtı. Beşerler kimi keşiflerin dünyanın bahtını değiştireceğini zannederek, çok gaza geliyor. Çabucak keşfi paraya dönüştürecek mali enstrümanlar türüyor. Fiyatlar süratle yükselirken, oyunun içine kalpazanlar, çok kredi, saadet zincirleri ve keşfin sosyo-ekonomik mahiyetini hiç kavramayan lakin kısa müddette köşeyi dönmek isteyen kişiseller katılıyor.
Bu spekülatif maniler ya da furyalar sisteme katılan kerizler azaldığında, ya da ekonomiyi etkileyecek olumsuz bir şok sonucu çöküyor. Her mali krizde balinalar kendilerini kurtarmanın yolunu bulur. Krizin vurduğu daldaki kurumlar sistemik kıymete sahipse, devlet tarafından kurtarılır. Sonunda faturayı daima, her vakit, her yerde, bilgisiz ve para meraklısı ferdî yatırımcı öder.
Kriptolarda krizi başlatan Fed’in mali sıkılaştırmaya geçmesi oldu. Kriptolar temelde yüksek risk iştahından besleniyordu. Blockchain kullanım alanı finansın çok dışına taşacak bir keşif, ancak kripto dünyasının %90’ı “çürük mal” ve “hayal tüccarları”ndan oluştu. Bunlar ellerindeki Bitcoin ve Etherium üzere kripto varlıkları teminat olarak kullanarak çok borçlandılar. Borcun maliyetini ise Fed belirler. İşte kıssa bu kadar kolay.
Daha fazla ayrıntı isterseniz, kriptonun içine daha evvel görülmemiş ölçüde 3 kağıt girdi. Vatandaş uzun yıllar tasarrufuna sıfır faiz almaktan öylesine bezmişti ki, yüksek getiri vadeden her menkul sıcak simit üzere kapışılıyordu. ICOlar, SPAC’ler, ESG, aslında sanat yapıtlarını temsil eden NFT’lar, ardında yatan bedele bakmaksızın alınıyordu.
Bitcoin ve Etherium üzere spot kıymetler riskten kaçıştan dayak yiyince, bu tıp varlıklar üzerine kurulan tüm türev ve kaldıraçlı yapılar da anında çöktü. Gerisinden, kripto ismi altında kurulan saadet zincirleri de sahneye veda etti, zira artık yolunacak taze kaz kalmamıştı.
Kripto-krizi beraberinde DeFi yani Decentralized Finance yahut Merkez Bankası olmaksızın kurulacak finans sistemi hayalini de yıktı götürdü. Bazen insanlığın niçin çok kolay temel gerçekleri kavrayamadığını şaşkınla izliyorum. Ulus-devlet Yerküre’de hakim toplumsal örgütlenme modeli kaldıkça, ulusal paranın yerini hiç bir menkul alamaz. ABD, Euro-bölgesi Çin, Japonya üzere dünya devlerinin küresel rekabet ringinde en değerli silahlarından biri olan ulusal paralarını kolay kolay bir avuç yeni yetme kriptocuya kaptıracağını düşünmek akıllara ziyandı. Ayrıyeten, merkeziyetsiz finans iki meseleye karşılık veremiyordu. Kurumlar batarsa, kesin kurtarıcı kim olacak? Özgür piyasanın ayrılmaz bir kesimi olan çok risk alma ve sahtekarlıkla çabayı kim yapacak? Yani DeFi günümüzde hiç bir akçanın gerisinde onu destekleyecek kamu kurumu olmadan uzun müddet yaşayamayacağını kabullenemedi. Kendi kendini kontrol modelinin dünyanın hiçbir yerinde hiç bir vakit işe yaramadığını da.
Bu kriz başka menkul değer piyasalarına yayılmaz. Toplam kripto varlık büyüklüğü en şaşalı vaktinde $2-3 trilyon civarında varsayım ediliyordu. ESG’ler bile $50 trilyona vardı. Yani, tüm kriptolar bir günde buharlaşsa, küresel servet kaybı devede kulak kalır. Hatta bu kriz çok yeterli oldu. Sapla saman birbirinden ayrılacak. Gerçek bedel vadeden, varolanlara göre daha verimli teknolojiye dayanan, yatırımcıların gerçek gereksinimini karşılayacak olan eserler, piyasalar ve kurumlar kalacak geride.
Bugünden kazananları ve kaybedenleri ayırmak güç. Fakat Bitcoin ve blockchain teknolojisine dayalı enstrümanların kurtulup serpileceğine eminim. Kripto cüzdanlar, borsalar ve kriptoya dayalı kaldıraçlı ve türev eserlerin ise %90’ı hayata veda edecek. Ferdî yatırımcı kamuya şikayetçi olunca de, devlet tüm kripto dünyasını sıkı kontrole alacak.
TC vatandaşı ABDli, ya da Çinliden daha kumarbaz yahut gözü kara değil. Fakat, alın teriyle kazandığı birikiminin devlet tarafından gasp edilmesinden öylesine yılmış ki, daima alternatif arıyor. Bu arayış yakın tarihe birinci defa Banker Krizi’yle geçti. 1990’larda Borsa’da uydurma pay senedi operasyonları, akabinde da FOREKS faciası bize ders olmadı. Bu sefer de kriptocuların birçok tüm sermayesini yitirip, ömür uzunluğu mali piyasalara küsecek.
Kolay para kazanmanın iki yolu vardır, rulet oynamak ve uyuşturucu ticareti. Bir gün bu iki faaliyeti de mali enstrümana çevireceğiz, tahminen o vakit herkes kolay para kazanır. O güne kadar, bilmedikleri enstrümanlara yatırım yapanların ortalama %75’i yolunacak.
FÖŞ
KAFAMIZI KURCALAYAN SORULARA CEVAPLAR
Erdogan Wants To Silence Social Media, He Will Fail | Real Turkey
Ürküyorum: Yazın güç krizi, kışın meşruiyet krizi! | Atilla Yeşilada