Avrupa Merkez bankası (ECB) için karar haftasındayız. Perşembe günü İdare Komitesi yapacağı toplantıda uzun bir ortadan sonra siyaset faizini 25 baz puan mı yoksa 50 baz puan mı artıracağına karar verecek. Vereceği karar daha birkaç gün evvel euronun süratli bedel kaybederek eşitlendiği dolara karşı önümüzdeki aylarda seyrinin ne tarafa hakikat olacağını belirleyecek. 1,00’ın altına 0,90’a gerçek mu, yoksa 1.05 düzeyine tekrar geri dönüşe hakikat mu.
ECB bir merkez bankasının kendisini içinde bulacağı en şiddetli durumlardan birinde. Bir tarafta en son haziran ayında 25 yılın doruğuna %8,6 ile ulaşan euro bölgesi enflasyonu var. Bu enflasyon düzeyinin yarısının güç şokundan kaynaklanıyor olması enflasyonla çabayı en kıymetli öncelik olarak gündem sırasına koymasına pürüz değil. Keza, güç fiyatlarında düşüş ufukta yok, beklentilerin bozulma riski yükle güç kaynaklı enflasyonun genele yayılmasıyla sonuçlanmak üzere. Enflasyonda denetimi kaybetmeyi göze alamayacak ECB için masadaki ikinci bahis Rusya’dan ithal edilen doğalgazın Ukrayna işgali nedeniyle Rusya’ya uygulanan yaptırımlar nedeniyle Putin tarafından bir silah olarak kullanılarak kesilmesi. Böylesi bir durumda, doğalgaz fiyatlarında çok artışın yanında doğalgaz yokluğu, kıta ölçeğinde üretimin sekteye uğraması, hanehalkının kış aylarında soğukta kalması ve tabi daha da yükselecek enflasyon, bedeli daha da düşecek euro var.
Rusya’dan Avrupa’ya doğalgaz taşıyan ve Almanya’da son bulan en değerli çizgi Kuzey Akım, 10 Temmuz’dan bu yana “bakım” nedeniyle gaz akışı yapmıyor. Bakım çalışması perşembe günü sonlanacak ve Rusya her zamanki tutumu ile açık açık gaz akışını kesip kesmeyeceği konusunda bir ışık vermiyor.
Komisyonu salı günü Rusya’nın doğalgazı büsbütün keseceği senaryoya hazırlık yapmaya başladığını açıkladı. Hazırlıklar içinde doğalgaz kullanımına yönelik ülkeler bazında %15 oranında kısıtlamalar var. IMF, tıpkı gün Rus doğalgazının Avrupa’ya kesilmesi halinde başta Almanya olmak üzere Avrupa kıtasındaki ülkelerin yaşayacağı ekonomik şokun muhtemel boyutunu anlatan bir rapor yayımladı.
Durum epey karmaşık. Bakım çalışmaları nedeniyle Kuzey Akım 1 kapatılmadan evvel, tamirat için Kanada’ya gönderilen bir türbin Rusya’ya yönelik yaptırımlar nedeniyle orada mahsur kalınca boru sınırı zati yalnızca %40 kapasiteyle çalışıyordu.
Rusya’nın Avrupa’ya Doğalgaz İhracatı
Avrupa tam bir kısır döngüde
Boru çizgisi konusundaki belirsizlikler, Rus doğalgazına bağımlılığı en yüksek olan Berlin’de en ağır tasayı yaratırken daha yaygın olarak Avrupa’daki çabucak her ülke Rus gazına acil alternatif bulma telaşında. En berbat senaryoda gerçekleşecek tam bir kesinti, Almanya iktisadını potansiyel olarak %1,5’e kadar daraltacak boyutta. Avrupa Komisyonu’nun raporuna göreyse, doğalgaz açığı nedeniyle üretimde ve ısınma konusunda yaşanacak zahmetler ve pahalılık kışın yaşanacak soğuğun şiddetine bağlı olarak Avrupa iktisadını %0,6-%1,0 ortasında çabucak bu sene daraltacak. Enflasyon konusunda Kurul bir sayı vermiyor lakin mevcut %9 düzeyinden çift haneye çıkacağını öngörmek mümkün.
Almanya Güç Fiyatları
Gazprom ise neredeyse keyifle işi ağırdan alıp renk vermemekten yana. Şirket, tam akışın tekrar başlatılması için diğer kesimlerin da bakıma gereksinimi olduğunu söyledi. Hatta salı günü prestijiyle “mücbir sebep” ilanı yapan Gazprom, 14 Temmuz tarihli görünen bir mektupla tedarik problemlerinin devam edeceğini ve ne vakit biteceğinin de aşikâr olmadığını açıkladı.
Rusya Avrupa’ya %30 azalan petrol ihracatını Orta Doğu ülkelerine artırdığı petrol satışlarıyla telafi ediyor. Orta Doğu’da işlenen bu petrolün hangi ülkelere ihracatının yapıldığı net değil, Avrupa’ya dahi tekrar geri dönüyor olabilir. Lakin, Rusya’nın Avrupa’dan kestiği doğalgazı öbür ülkelere tıpkı süratte aktarması mümkün değil. Bu nedenle Avrupa Birliği gaz akışı büsbütün kesilecek senaryosunu devreye sokma evresinde olsalar da hala bir açık kapı bulunuyor.
Rusya’nın kademeli olarak mazeretler üreterek düşürdüğü doğalgaz akışını büsbütün kesmesi halinde şokun merkezlerinin Almanya, Polonya ve öteki Orta Avrupa ülkeleri olacağı kesin. Bilinmeyen, şimdiden çok yükselen Avrupa doğalgaz fiyatlarına eşlik edecek yokluğun Avrupa’nın geri kalanında ve dünya iktisadında yaratacağı dalgalar. Zira önümüzdeki kış üzere kısa vadede Rus gazının yerini LNG sevkiyatlarında artış olsa dahi tutabilecek alternatif yok.
UBS’in geçen hafta açıkladığı çalışmasına nazaran Putin’in Kuzey Akım’ı büsbütün kapatması şirketlerde üretimi durduracak, gelirlerini %15-20 ortasında düşürecek, pay senedi piyasasını en az %20 düşürecek ve euroyu 0,90 dolara indirecek. Bunlar elbette kaba kestirimler ve durumun çok daha kötüleşme potansiyeli bulunuyor.
Yüksek güç fiyatları başta çok yüksek enflasyon olmak üzere Avrupa iktisadına ziyan veriyor ve euroyu düşürüyor. Zayıflayan euro, iç talebi vuruyor, güç ithalatını daha da kıymetli hale getiriyor ve enflasyonu daha da besliyor.
Böyle bir olumsuz senaryoda ECB’nin son 25 yılın tepesindeki enflasyonu düşürmek için faiz silahını yüksekten çekmesi fazla işe yarayacak üzere görünmüyor. Başka yandan faiz artırmamak ve enflasyonla gayret etmemek de seçenekler ortasında değil.
Türkiye’de ne olacak?
Geçtiğimiz yaz ortasında yaşananların bir tekrarının oluşması en muhtemel senaryo. Avrupa’da pişen güç şoku artan fiyatlar üzerinden Türkiye’nin doğalgaz alımlarını da etkileyecek. Stok yapmak imkanı kısıtı ve tabi fiyat sabitlemek konusunda geçem yaz geç atılan adımlar bir yandan daima doğalgaz ve elektrik fiyat artışları yaratmış, bir yandan da petrol fiyatlarındaki yükselişle bir arada Türkiye’nin güç ithalat faturasında değerli artışlar yaratmıştı. Hükümet BOTAŞ’ın piyasadan döviz alıp TL’nin kıymetini düşürmesini engellemek için merkez bankası kaynaklarını direkt aktarma yolunu seçmişti. İki hafta evvel BOTAŞ’ın 726 milyon dolarla birinci kez gaz alımı için yurtdışından borçlanacağı haberini beklenen doğalgaz şokuna hazırlık ve TL üzerindeki baskıları seçim öncesi hafifletmek emelli olarak okumak mümkün.
Merkez Bankası’nın döviz rezervlerinin saklı satışlarla swap hariç eksi 50 milyar dolara kadar yok edildiği periyotta, kışın doğalgaz fiyatı şoku Türkiye iktisadını çok zorlayacak. Artan maliyetler ve olmayan döviz kaynakları, bir yandan enflasyon şoku, bir yandan hanehalkının geniş bir kesiti için doğalgaza ulaşım sorunu yaratacak. Şirketlerin bu süreçten nasıl yara alacağını biraz da kışın yaşanacak hava koşulları belirleyecek.
Türkiye iktisadını zorlayacak bir üçüncü tesir de ihracatta daralma ile gelecek. Hala euro bölgesine toplam ihracatın %46’sının yapılması demek, Avrupa’da yüksek enflasyon ve ekonomik daralma şokunun Türkiye’nin bölgeye yaptığı ihracatı da daraltacağı manasına geliyor. Kaba bir hesapla beklenen şokun kış aylarında gerçekleşmesi, sene sonunda Türkiye’nin aylık ihracat artışını sıfırlayacak boyuta basitçe gelebilir, ihracatta birkaç ay kış periyodu boyunca daralma izlemek de olasılıklar ortasında.
Özetle, Avrupa iktisadı uzun yıllardır en güç kış devrine girmek üzere. Hazırlıklar alternatif yaratmaktan uzak, doğalgaz kullanımını düşürmek üzerine şurası. Ekonomik ilgilerin yoğunluğu Avrupa’da yaşanan krizin Türkiye’ye de olumsuz tesirlerinin olacağını anlatıyor. Cari fazla ile TL’ye kıymet kazandırıp enflasyonu düşürme siyaseti olan Yeni İktisat Modeli aslında aylar evvel çöktü. Avrupa’dan gelecek muhtemel sert dalga artık savunmasız TL’nin daha da paha kaybetmesiyle ve 2023’e sarkacak daha yüksek – muhtemelen üç hane- enflasyonla sonuçlanacak.
ECB’ye gelince… Yüksek enflasyon ve doğalgaz şoku ile yaşanacak ekonomik kahırlar Banka’nın faiz artışı kararını 25 baz puanda sınırlayacak üzere. Perşembe günü kararın ne olacağını ve euronun seyrinin ne istikamete evrileceğini izleyeceğiz.
Politikyol