23 Eylül 2021 tarihinde TCMB kararı ile siyaset faizi %19 dan %18’e düşürüldü; 17 Aralık 2021 tarihine kadar da kademeli olarak %14 düşürüldükten sonra, her nedense NAS olmasına karşın bu tarihten sonra TCMB faiz indirimlerine devam etmemiştir. Kim bilir tahminen de %14 faizin bir hikmeti vardır. Bu kararlar ülkemizde iktisatta yeni bir periyot başlatırken karar alıcılar, beklemediği sonuçlarla karşılaşılmıştır. Her ne kadar süreç içinde birçok kişi karşılaşılabilecek sonuçları söz etmiş olsa bile bu ikazlar dikkate alınmamıştır.
23 Eylül 2021’de 8.67 olan USD/TL kuru 17. 96’ya, Eylül 2021’de %19.58 olan TÜFE %79.60’a , %43.96 olan Y-ÜFE ise %144.61’e yükselmiştir. Kelam konusu TÜFE ve Y-ÜFE’nin gerçek enflasyon datalarını yansıtıp yansıtmadığı konusunda da derin tartışmalar bulunurken USD kurunun da piyasa müdahaleleri olmasa kaça kadar gideceğini öngörmek çok sıkıntı.
Öte yandan, yıllık bazda Eylül 2021’de 37.8 milyar USD olan Dış Ticaret Açığı, Temmuz 2022’de 61.9 milyar USD olmuştur. 2021’de 9 aylık açık 37.8 milyar $ iken bu yıl 7 aylık açık 61.9 milyar USD olmuştur. Bu faiz kararları açıklanmadan evvel ihracatın ithalatı karşılama oranı, Eylül 2021 prestiji ile %88 iken Temmuz 2022 prestiji ile %63.7’ye düşmüştür.
Normal şartlarda bir ülkenin parasının kıymeti düştüğünde, bu ülkede ihracat sayıları artar, ithalat sayıları düşer, böylelikle dış ticaret açığı azalarak ihracatın ithalatı karşılama oranı yükselir, ülkemizde daha evvelki TL’nin bedeli düştüğünde bu türlü olurken bu defa beklenenin tam aksisi olmuştur.
Elbette bunun çeşitli sebepleri vardır fakat bir makro ekonomik kararda beklenen sonuçlar gerçekleşmeyince bu kararın doğruluğu konusunu yeterlice irdelemek gerekir, keza bu devirde faiz düşürülmesindeki beklenti, bilhassa iş aleminin düşük faizlerle kredi kullanarak yatırım yapmasıdır. Fakat bu türlü olmadığı yetkililerce söz edilmektedir. Son günlerde TCMB lideri Sayın Kavcıoğlu’nun da belirttiği üzere kredilerin daha çok döviz alımına gittiği düşünülmektedir. Ağustos 2022 bankacılık dalı datalarına baktığımızda son bir yılda toplam mevduat %92.3 artarken toplam krediler %67.1 artmıştır. Y-ÜFE’nin %144.61 olduğu ve mevduatın kredilerden daha çok arttığı bir ortamda kredilerin çok arttığını söylemek çok da inandırıcı değildir.
Öte yandan son 1 yılda döviz mevduatı 15 milyar USD ( %5.9) düşmüşken , bankaların kullandırdığı döviz kredilerinde 15 milyar USD azalmıştır. Görünen o ki; bankalarda azalan 15 milyar USD döviz mevduatı KKM (Kur Muhafazalı Mevduata giderken), piyasadan alınan dövizlerle de 15 milyar USD döviz kredisi kapatılmıştır. TL krediler ile de ilave alınan dövizler varsa, bunlarda firmaların hammadde muhtaçlıklarının karşılanması emeli ile artan ithalat talebi ile stoklara gitmiştir. Dünyada hammadde temininde zorluklar yaşanırken, fiyatları artarken, basiretli işadamının hammadde stoklarını bir ölçü arttırması son derece doğal olsa gerek. Lakin ekonomiyi yöneten kamu otoriteleri bu görüşte değiller.
Son bir yılda enflasyon süratle artarken düşük faiz oranlarından kimlerin yararlandığına baktığımızda işletme kredileri %73.3 artarken toplam tüketici kredi artışı %29.9 olmuştur. Ucuz krediden tüketiciler değil daha çok iş adamları yararlanmıştır. Enflasyonun yüksek olduğu bir periyotta firmalar artan işletme sermayesi gereksiniminin bir kısmını düşük faizli krediler ile karşılayarak karlılıklarını da artırmıştır. İSO 500 ve İSO ikinci 500 bilgilerindeki kar artışlarına baktığımızda, sadece 2021 sonu prestiji ile bile sırasıyla %139 ve %87.8 artış görülmektedir. Bu ucuz kaynak sayesinde 2022’nin orta periyotlarda de gerek bankaların ( TCMB’nin ucuz fonlaması, Enflasyona endeksli kağıtlar ve Kur muhafazalı mevduat sayesinde) gerekse büyük ve orta ölçekli firmaların karlarında %300- %400 civarı artışlar görülmektedir.
Hazine bütçe datalarını incelediğimizde, kurumlar vergisi geçen yılın tıpkı periyoduna göre % 122.5 artarken, sabit gerilerden alınan gelir vergisi %59.1 artmıştır. Bu durumda sabit gelirliler enflasyon karşısında ezilirken, orta ve büyük ölçekli firmaların ise karlarını arttırarak enflasyon karşısında ezilmedikleri görülmektedir. Böylelikle her geçen gün berbatlaşan gelir dağılımı ilerisi için daha da büyük sorun olacak üzere görünmektedir.
Son devirde yetkili kamu otoriteleri, kredi kullanımlarının azaltılması konusunda bir kadro önlemler almaktadırlar, böylelikle hem seçime yakın talebi düşürerek enflasyonu bir ölçü denetim altına almayı hem de seçime yakın yeni kredi kullandırımlarımı için kaynak oluşturulması hedeflenmektedir. O denli görünüyor ki krediler konusunda kemerler bir ölçü sıkılmakta ve seçime yakın kredi musluklar açılacaktır.
Ekonomiyi yönetenler faizi düşürüp talebi arttırmak isterken, Enflasyon denetimden çıkmış, enflasyonu düşürmek için de bu kere kredileri baskılamaya başlamıştır. Kurları hür bırakıp, kurlar süratle yükselip enflasyonu artınca, bu kere kurlar baskı altında tutulmaya başlanmıştır. Dış Ticaret Açığını azaltmak isterken, dış ticaret açığı beklenenin çok çok üzerine artmış. Politika faizini düşürmek isterken piyasa faizleri Eylül 2021 öncesinin iki katına çıkmıştır.
“Geniş halk kesitlerini enflasyon karşısında ezdirmeyeceğiz” derken onları daha çok geçim derdine sokmuştur, vesselam ne söylendiyse maalesef karşıtı yaşanmaktadır. Elbette bu duruma bir çok sebepler ileri sürülebilir fakat ‘uygulanan siyasetlerin hiç mi suçu yok’ diye bir kere de olsa düşünmekte yarar var. Gelinen ekonomik şartların berbat olduğu konusunda muhalefet ve iktidar herkes hem fikir. Tahlil ya yeni iktisat siyasetleri uygulamak yahut günü kurtarmaya çalışmak ya da bir an evvel seçime gitmektir. Zaman vakit yeni ekonomik siyasetlerin ne olabileceği sorulmaktadır. Bana nazaran hukukun üstünlüğünü temel alarak, özgür fikir ve inanç ortamı oluşturmak, liyakatı temel almak, özerk kurumları oluşturmak, sağlıklı bilgiler yayınlamak ve toplumsal ekonomik, türel vb yönleri ile birlikte ele alınmış siyasetlerin olduğu bir ekosistem yaratmaktır.
Murat ŞENOL – Ekonomist