Şuh bir bayan kahkahasıyla başlayan ‘Hungry Like the Wolf’ müziği, birinci çıktığı vakitlerde coşkulu temposu ve gitar riff’lerine karşın New York Times tarafından nakaratları nedeniyle biraz karamsar bulunmuştu. Buna karşın “Hungry Like the Wolf” Duran Duran’ın Amerika’da tanınan olmasını sağlayan müzik oldu. Kümenin Sri Lanka’da çektiği klibin, sık sık yayın hayatına yeni başlayan ve kısa müddette tanınan olan MTV’de gösterilmesi bu başarıda kıymetli rol oynadı. Gerçekten kümenin müzikçisi Simon Le Bon’a nazaran bu görüntü sayesinde küme, global çapta bir imaj yaratmayı başardı.
Billions dizisinin son dönemin bir sahnesinde bu müzik çalınca evvel şaşırdım ancak sonra müziğin sahneye uyduğunu düşündüm. Müziğin çıktığı ve tanınan olduğu 1982 yılı Reagan ve Thatcher iktidarlarının birinci yıllarıydı. Bu yıllar, birebir zamanda
gelmiş geçmiş en başarılı fon yöneticilerinden kabul edilen “Druck” lakablı, Stanley Druckenmiller’ın mesleğinin başlangıç yıllarıydı. Kırkı yılı aşkın vakitte, piyasalarda her türlü coşku ve ağır kriz görmüş “Druck” geçenlerde katıldığı bir konferansta şunları söyledi: “Bu, Baş Yatırım Sorumlusu olarak meslekteki 45. yılım. 45 yıldır, tarihte buna benzeri şartların tıpkı anda yaşandığı bir konjonktür hiç görmedim. İleriye dönük görüşlerim konusunda muhtemelen şimdiye kadar hiç sahip olmadığım bir alçakgönüllülük içindeyim.”
Gözü kara Druck’ı, Elon Musk ve Jamie Dimon gibisi bu kadar huzursuz eden ne olabilir? Yoksa benzeri vakitte Royal Bank of Canada tarafından düzenlenen konferansta konuşma yapan OPEC’in genel sekreteri Barkindo, söyledikleri medyada çok yansıma bulmasa da haklı olabilir mi? Onun tabiriyle “OPEC’in fazla kapasitesi tükeniyor” ve “İki ya da üç üye hariç, tümü azamî kapasiteye çıktı kelamlarının gerçeklik hissesi olabilir mi? Ayrıyeten sayın Barkindo kelamlarına şöyle devam etmiş: “Dünyanın bu acımasız gerçekle uzlaşması gerekiyor.” Dünya derken kimi kast ediyor emin değilim ancak Reagan ve Thatcher’in manevi çocukları, aç kurtlar üzere geldikleri sofradan kalkarken, masaya yeni ulaşmaya çalışan ve FAO’ya nazaran son gelişmelerden sonra yetersiz beslenen 815 milyona katılacak yaklaşık 10 milyon yeni aç beşere, “Benzin bulamıyorsa TESLA üzere elektrikli araç kullansınlar’’ denir mi?
Peki enflasyon ve yoksulluk tarih olmamış mıydı? Birinci çeyrek ABD GSYİH büyümesi aslında negatifti. Atlanta FED GDPNow modeli çok düşük yıllıklandırılmış bir büyüme varsayım ediyor ve enflasyon doruklarda uçmaya devam ediyor. Kimi arama motorlarında stagflasyonun aranma sıklığı, 2008 kriz öncesine kadar yükseldi. Pekala tüm bu gelişmeler ne oldu da yaşandı? Bundan kısa vakit evvel stagflasyon diyenler kendini bilmez şarlatanlar olarak gösterilmemiş miydi? Hepimiz Mars’a uçup, sonsuza kadar bolluk içinde yuvarlanıp gitmeyecek miydik?
Billions üzere Wall Street, hedge fonlar dayanılmaz ego ve zenginlikler etrafında dönen bir dizide, son dönemde ana karakterlerin şu anki toplumsal demokrat partiler için fazla sol sayılabilecek bir telaffuz benimsemesi, bu köprünün altından daha çok su akacağının alameti. Bunun da yaklaşan stagflasyon ile yakın ilgisi var bizce.
Özellikle stagflasyon, besin ve güç güvenliğiyle ilgili görüşlerimizin, kanaat liderleri ve piyasa konsensüsü tarafından gereğince anlaşılmadığı ve tesirlerinin hala küçümsendiği üzere bir izlenime sahibiz. Bu görüşlere katılmayabilirsiniz, “stagflasyon filan öykü, aslında emtia fiyatlarında büyük balon var, herşey olağanlaşır, güzelleşir” diyor olabilirsiniz? Haklı da olabilirsiniz. Pekala BAE ve Suudilerin üretim artış kelamlarına ve stratejik rezervlerin kullanılması muhtemelliğine karşın, üstelik hem ISM yeni siparişler hem de global PMI’ler gerilerken, ABD doları paha kazanırken ve Çin daha gerçek düzgün gaza basmamışken petrol fiyatlarının düşmemesi sizi az da olsa düşündürmüyor mu? Yanılıyor olamaz mısınız?
Yaklaşık altı aydır yani Rusya – Ukrayna savaşından evvel dahi, bir sonraki durak stagflasyon diyoruz. Savaşla birlikte bu görüşümüz daha da güçlendiyse de bahsettiğimiz trendler, savaş öncesinde de aslında gereğince güçlüydü. Yani savaş olmasaydı, her şey çok farklı olurdu telaffuzuna katılmıyoruz.
‘‘Gerçekler er ya da geç ortaya çıkar’’ denir ancak tarihte her vakit bu türlü olmadığını biliyoruz. Bu “er ya da geç” milyonlarca insan için çok geç olabiliyor. Ancak piyasalar üzere nispeten daha rekabetçi alanlardaki yapay ve göz boyama maksatlı önlemlerle gerçeklerin saklanması daha sıkıntı olabiliyor. Bu bağlamda da FED, ECB ve öbür merkez bankaları ne yaparsa yapsın, bahsettiğimiz trendleri bilakis çevirebilir mi? Sanal dünyanın gerçek tesiri var ancak bu da bir yere kadar.
Maalesef o yere geldik ve güya tüm ihtarlara karşın o yeri çoktan geçtik.Küresel çapta artık tam teşekküllü bir besin krizi potansiyeli var. Rusya – Ukrayna savaşı ve Beyaz Rusya’nın pozisyonu nedeniyle tohum dahil global besin arzının kıymetli modülleri olan ayçiçek yağı, buğday, arpa, mısır yahut gübre arzı risk altında. Tıpkı vakitte, güç fiyatlarındaki artış, besin fiyatlarındaki artışı ağırlaştırdı. Güç fiyatlarındaki artışla, tüm besin paha zinciri boyunca girdi maliyetleri üst çıkmaya devam edecek. Görselliğe meraklılar, güç fiyatları ile besin fiyatlarını birebir grafikte incelediklerinde, bu ilgiyi çok net bir biçimde görecek.
Nitekim OECD bilgilerine nazaran, makineler için dizel üzere direkt güç girdileri ve azotlu gübreler yahut seraları ısıtmak için güç maliyetleri, tarımda orta mallarının yüzde 15-20’sini oluşturuyor. Üzerine paketleme ve nakliye dahil edildiğinde bu oran daha da artıyor. Sorun yalnızca Rusya – Ukrayna savaşından da kaynaklanmıyor. Riskler, kısa vadenin ötesinde.
Gerçek şu ki, büyük oranda insan imali ekolojik krizler döngüsü ve izlenen kısa vade odaklı stratejiler ile besin ve bilhassa de ziraî besin arzı gitgide daha da kırılgan bir halde.
Peki bizim için de çok kıymetli olan Avrupa pazarı ne durumda? Bahsettiğimiz dinamikler, Avrupa ekonomik büyüme beklentilerine ikili negatif tesirde bulunmayacak mı? Bu tesirin ne olduğunu anlamak için illaki bunların bilgilerde görünmesini mi beklemeliyiz?
Önceki uzun emtia yükseliş trendi, 2008 ortalarına kadar sürdü ve Büyük Finansal Kriz’de değerli rol oynadı. Bunu, yaklaşık 10 yıllık istikrarlı emtia fiyatlarının düşüşleri izlediğinden, yalnızca yüzey ile ilgilenen şahısların son iki yılda emtia piyasaları tahlillerinde yanılmış olmaları ve bundan sonra da yanılacak olmaları olağan. ‘‘Emtiadan bana ne!’’ diyebilirsiniz lakin Robert Ayres’in çalışmalarında tekraren vurguladığı üzere tüm iktisat, aslında temel itibariyle güç bazlı bir sistemdir. Müellifin tabiriyle: “Enerji tek gerçek kozmik para ünitesi ve hiçbir şey (galaktik rotasyonlardan süreksiz böceklere kadar yaşamları) güç dönüşümleri olmadan gerçekleşemez.”
Gerçekten önemli ve samimi okuyucuların, Vaclav Smil’in “How the World Really Works” isimli yeni kitabını okumalarını ve notlar almasını tavsiye ederim. Nispeten çok okuyan biri olarak kitaptaki bilgilerin birden fazla bana hayli şaşırtan geldi.
Dünya ekonomilerinin işleyişi hakkında ne kadar eksik bilgi ve vizyona sahip olduğumu tekrar hatırladım. Muharririn evvelki kırka yakın kitabının sentezi üzere olan bu kitap, benim üzere dünya ekonomilerini büyük oranda sanal düzlemde takip edenler için dayanılmaz bir kaynak.
1982 yılında albüm çıkaran öteki bir küme, ABD’de pek bilinmese de İngiltere ve İrlanda’da tanınan olan Dexys Midnight Runners (DMR) idi. Alman sinemasının tanınan isimleri ortasında yer alan ve bir söyleşide Türkçe bilmese de hekim olan Türk babası tarafından küçükken yapılan sucuklu yumurta ile kahvaltı ettiğini söyleyen Aylin Tezel’in doğum günlerinde, kesinlikle birileri DMR’nin 1982 yani Aylin doğmadan iki yıl evvel çıkan ‘‘Come On Eileen’’ modülünü çalıyormuş.
Peki ropörtajı yapan kişinin tabiriyle “80’lerden kalma, kimsenin ismini bile hatırlamadığı bir İngiliz topluluğuna ait” bu müzik, nasıl oldu da o devir hiç tanınmadığı ABD’de bir numaraya kadar yükseldi? DMR’ın beyni olan Kevin Rowland, “Yılın başında kendime ‘Come On Eileen’ ve yeni albüm başarılı olmazsa, para kazanmanın öteki bir yolunu bulacağıma dair kelam verdim. Ezik bir kümede olmak, her yeri turlamak, sanatım için acı çekmek istemiyorum… Bu bir şey tabir etmiyor. Müzik, beşerlerle ilgili değilse ve muvaffakiyet kazanmıyorsa, bu bir vakit kaybıdır” demiş. Bu işlerden anladığı varsayılan yapımcıların ticari muvaffakiyet sağlamaz diye uzun mühlet albüme dahil etmek istememesi nedeniyle Rowland da pes etmiş ve şarkıyı geri çekmek üzereyken, lakin sinemalarda rastlanabilecek tuhaf tesadüfler sonucu albüme girmiş. Başarısız olacağı varsayılan müziğin ise en değerli özelliği, hem söylenişi hem de sözlerindeki samimiyeti ve tahminen de Regean Thatcher devrinin kaybedenleri olan geniş kitlelerin hislerine hitap etmesiydi. Pekala bunlar, o sene albüm çıkaran mega star Michael Jackson’un dev bütçeli albümünden “Billie Jean” müziğinin yerini alıp birinci olmaya kâfi miydi? Meşhur olma vasıtası, aslında tekrar Duran Duran’da da olduğu üzere MTV’de müziğin klibini sık sık yayınlaması. DMR, Sri Lanka’da çekilen ve Indiana Jones sinemalarını hatırlatan çarpıcı bir klip çekmedi. Şarkıyı bir numaraya taşıyan ‘Come On Eileen’ müziği, taban bir masraf ile bir günde çekilmiş. 1982’nin tüm o cafcaflı, sanal bolluk imajlarının ortasında müziğin ve klibin, ayrık otu üzere durmasının sebebi büsbütün gerçek ve samimi duruşu.
Yazar: Baş Stratejist Murat Berk
Fitch: Global büyüme kestirimini aşağıya, Türkiye büyüme kestirimini üste güncelledi
ILO: İşgücü piyasasının toparlanması bilakis döndü
Çin’in sıkıntı ikilemi dünya ekonomisni etkileyecek: Bütçeyi borcu düşürmek için mi büyümeyi desteklemek için mi kullanacak?