Nispeten sık aldığım geri bildirimlerden biri, “Yazıyorsun da bunları kaç kişi okuyor ki?” oluyor. Açıkçası tam sayıyı bilmem mümkün değil. ‘‘Sadece kendim için yazıyorum, kaç kişinin okuduğunun hiçbir kıymeti yok’’ desem de palavra olur. Sherlock Holmes’ın dediği üzere, “Dehanın da izleyicilere muhtaçlığı var!” Latife bir yana tanınan olma, konsensüsün modülü olma ve hakikaten rekabetçi alanlarda muvaffakiyet ortasında muhtemelen birinci başta görünenden daha girift bir bağlantı var.
Aralık 2007’de Bloomberg’in yaptığı ankete katılan 55 ekonomistten 53’ü, ABD iktisadında sakinlik beklemiyordu. Ankete katılanların hepsinin, önemli paralar kazanan profesyonel ekonomistler olduğunun da altını çizelim. Bu anketten yalnızca birkaç ay sonra Bear Stearns battı ve bırakın sakinliği, dünya iktisadı en ağır finansal kriz ve resesyonlarından birini yaşadı. İngilitere Kraliçesi’nin de krizden sonra ‘‘Neden kimse bunu öngöremedi?’’ diye sorduğu konuşuldu kulislerde. Hala anlatılan kıssa “Bu öngörülemezdi, tam bir siyah kuğuydu” masalını yansıtıyor. İlginçdir ki “Black Swan” kitabıyla siyah kuğu kavramını tekrar tanınan hale getiren Taleb bile bu krizin öngörülebilir olduğunu, münasebetiyle siyah kuğu olmadığını kaç defa söyledi. Sahiden de benim bildiğim en az beş kişi, bu krizi evvelden iddia etti. Sorun şurada ki, bu şahısların ismini ne öncesinde ne de sonrasında duymamış olma ihtimaliniz yüksek. Yani tanınan değiller. Pekala bu onları daha pahalı mi yoksa daha bedelsiz mi yaptı? Mesleksel ve maddi manada daha bedelsiz lakin çalışmalarından faydalananlar açısından değer biçilemez. Bu ikisi bir ortada olamaz mı?
Peki rastgele biri, önemli bir emek gerektiren, nispeten riskli diyebileceğimiz, çok da tanınan olmayan ve ikazlar da içeren bir şeyleri, bunların aslında kendisinden daha çok okuyanın faydasına olduğunu bile bile niçin müellif? Mağara duvarlarına fotoğraf yapanlar, ileride tahminen o vakit dilimini anlamak isteyenler olabileceği öngörüsüyle mi o fotoğrafları çiziyordu? Ya da kendileri ve toplulukları için mi? Şişelere mektup yazanlar mı yoksa suya yazı yazanlar mı daha mecnun? Eminim bugünlerde de geçmişi baz alarak ileriye yönelik doğrusal projeksiyonlar ve önemli planlar yapılıyordur. Mike Tyson’un dediği üzere, “Çenesine yumruğu yiyene kadar herkesin bir planı vardır.” Gerçek yahut yanlış bilemem lakin bence öncelikle kendimizi maruz bıraktığımız data ve bilgi seli ile ne yaptığımız konusunda çok dikkatli olmalıyız.
Konsensüs ve çoğunluğun durduğu yerde durmak konusunda ise ekstra dikkatli olmalıyız. Bize sunulan bilginin ve tahlilin nasıl oluştuğunu sorgulamalı ve her şeyden kıymetlisi, kendi sonuncu fikrimizi kendimiz oluşturmalıyız. Üstümdeki, yanımdaki, çaprazımdaki kişi ne düşünür demeden, kendi fikir ve hareketlerimizin sorumluluğunu üstlenmeliyiz. Bunlar kulağa kolay geliyor fakat aslında o kadar da kolay değil. Bilgi, kaynağından başlayarak her adımda şahıstan emek ister. Emeğe hürmet göstermek ve hepsinden kıymetlisi risk almak ister. Mükafatı olmayan bir riski neden alasınız ki? Sizin yerinize oburu riski alsın, siz ekmeğini yiyin ancak şikayet etmeye de devam eden, değil mi?
Bilgi demişken, vakit zaman yeni çıkanlar da dahil birçok kaynağı incelemeye çalışıyorum. İsim vermeden şunu söyleyeyim; en kaliteli görünenler dahil, birçoklarında önemli bir çeşitlilik yahut çok seslilik sorunu var. Dünyaya bakış açısı birbirinin çok gibisi ise fazla bilgi ve bilgi içermesi çok seslilik yahut çeşitlilik manasına gelmiyor. Gayeniz, zati var olan önyargılarınız ve / yahut fikirlerinizi teyit ederek kendinizi güzel hissetmekse sorun yok. Lakin mevcut fikirlerinizin nasıl oluştuğunu sorgulamak ve doğruya ulaşma uğraşı içindeyseniz badire büyük.
Tüm bu söylediklerim, maksadımız piyasa üzere nispeten gerçek rekabetçi alanlarda muvaffakiyet ise geçerli doğal. Yoksa genel manasıyla “iş hayatında” yahut “kurumsal hayatta” başarılı olmak bambaşka bir mevzu. Tehlikeli uygulamalar için ecnebiler, ‘‘Sakın bunu meskende denemeyin’’ derler ya, bu da ona benzeri. Bu yazılanları sakın “kurumsal hayatta” denemeyin!
Tamam, sadede gelelim. Stagflasyon diyorsun, resesyon diyorsun fakat nerede aksi asla sav edilemez somut deliller? Hem öbürleri o denli demiyor. Evet, lakin sayısal çoğunluk gerçeğe yakınlık manasına da gelmiyor. Kimi vakitler, yalnızca çok fazla kişinin yanıldığı manasına gelebilir Jamie Dimon ve Elon Musk, yalnızca iki kişi lakin toplam zenginlikleri dünyada milyarlarca insanın toplamından fazla. Bu ikisi, 55 kişilik ankete katılsalar 2008 için ne karşılık verirlerdi? Sub prime treninden bir sene evvel indiği için bir iki sene rekabetin gerisinde kalan, enayilikle suçlanan ve neredeyse sermayedarlar tarafından işten atılacak noktaya gelen Jamie Dimon, tüm baskılara ve meslek riskine karşılık kurumunu korudu. Kendisine muvaffakiyet kıssası olarak anlatılan Bear Stearns battığında ise satın alması için neredeyse yalvarıldı. Kriz öncesi herkesin yaptığını yaparak, şu an bulunduğu milyarder yönetici pozisyonuna gelmedi Dimon.
Musk, 2008 öncesi ne düşünüyordu bilmiyorum. Lakin bilhassa ‘private equity’ üzere kamuoyuna açık olmayan piyasalar ve Silikon Vadisi hakkındaki asimetrik bilgi ve kontakları düşündüğümde; bunun üzerine de geçenlerde ‘private equity’de de yatırımları olan birtakım fonlarla ilgili haberleri okuduğumda, Dimon’unkine benzeri açıklamalar yapmış olmasını çok kıymetli bir ihtar olarak görmek gerekir. Emeliniz gerçeği anlamak, risk ve fırsatların farkına varmaksa alışılmış.
20-30 yıllık düşük enflasyon çağı ve finansal kesite anında yardıma koşan kelamda “bağımsız merkez” bankaları devri bence sona erdi. Gerçek varlıkların performansı, finansal varlıklara göre daha güzel performans göstermeye devam edecek. Besin ve su dahil doğal kaynakların kıymeti ve kıymeti gitgide artacak. Daima azalan faizler, borçla sağlanan nispeten uzun ve az pürüzlü ekonomik döngüleri, yüksek kar marjları ve düşük iflas oranlarının da tarih olacağını düşünüyorum.
Muhtemelen 55’in 53’ü testi kırıldıktan sonra mevzuyu anlayıp, ortaya çıkıp, yeri göğü ‘‘Ben demiştim’’ diye inletecek. 53’ü dinleyip şirketini ve/veya mal varlığını kaybedenlerin bir kısmı, ‘‘Belki de ben yanlış hatırlıyorum’’ diye kendini sorgulayacak. Öbürleri de muhtemelen, ‘‘Bu bir siyah kuğuydu, kimse bilemezdi’’ masalına inanmayı daha az rahatsız edici bulup, egolarını muhafazaya alacak. Sene başında ABD borsaları başta olmak üzere gelişmiş borsalarda ayı piyasası bekleyenlerin oranı neydi? Sonuçta pek dillendirilmek istenmese de “iş hayatı” ve nispeten gerçek rekabetçi alanlardan piyasada kazanan az ve oburunun kaybı sizin karınız olabiliyor.
53, yani kanaat liderleri bize, ‘‘Ders almam, veririm’’ unsurundan yola çıkarak aylarca enflasyonun neden süreksiz olduğu hakkında ders verdi. Sonra stagflasyon diyenlerle dalga geçmeye başlamışlardı. ‘‘Stagflasyona çağdaş ekonomilerde olmaz, artık geçmişte kaldı’’ dediler. Pekala ne oldu? Artık datalar bu olasılığın çok da alay edilecek bir şey olmadığını gösterdi. Kahkahalar, yerini anksiyete dolu zoraki gülümseme ve tiklere bıraktı. Son günlerde, eski FED Lideri Ben Bernanke bile “İyi senaryoda bile, yavaşlayan bir iktisada sahip olup enflasyonun yüksek olduğunu görebilir, buna stagflasyon diyebilirsiniz’’ dedi. Stagflasyon sözünü kullanmamıza müsaade verdiği için kendisine teşekkür edip, ‘‘Biz bu kelimeyi zati aylardır kullanıyoruz’’ formunda ufak bir itirafı da arz etmek istiyorum.
Peki Plato’nun kaçtığını sandığı mağaraya girsek, şu an nasıl bir fotoğraf görürüz? Büyük insan kalabalıklarının tarımla uğraştığı, çağdaş vasıtaların olmadığı fotoğraflar görüp bunları çok eski sanabiliriz ancak tahminen de boyası hala ıslaktır ve uzak geçmişi değil de yakın geleceği hayal ederek yapılmıştır. Mutluluğun fotoğrafını yapamam lakin mutsuzluğun fotoğrafının ismi stagflasyon. Olağan bu fotoğraflar çok az ve mağarada yapıldığı için de pek gören yok. Bundan dolayıda “sadece görsel yetmez” diyerek “ABD, ABD duy sesimizi; işte bu yaklaşan stagflasyonun ayak sesleri” isimli sürrealist ve dışavurumcu, az biraz da dadaist bir çalışmaya da başlayacağım yakında kısmetse. Audio visual olacağı için gören olmasa da tahminen sesimizi duyan olur.
Yazar Baş Stratejist Murat Berk
BM ve DB’den sert ihtar: Dünya iktisadı krizin eşiğinde!
ANALİZ: Dolar/TL’de “uzun gece başladı”
Bank of America: Borsa yüzde 7 artmaya hazır